دبیر انجمن تولیدکنندگان آب‌های معدنی و آشامیدنی از بازار این محصول می‌گوید
فرهنگ صحیح مصرف آب
دبیر انجمن تولیدکنندگان آب‌های معدنی و آشامیدنی می‌گوید: بخشی از مشکلات مربوط به موانع صادراتی این محصول است که شامل کرایه حمل بسیار بالا، کیفیت ناپایدار بسته‌بندی، محدودیت‌های موجود در واردات مواد اولیه، عدم دسترسی به نقدینگی و منابع مالی، افزایش نرخ ارز و تاثیر آن در افزایش قیمت نهاده‌های تولید می‌شود.
بر اساس گزارش‌های اعلام شده به‌رغم اینکه ما کشوری کم‌آب در دنیا محسوب می‌شویم اما از لحاظ تولید آب‌معدنی برای صادرات به خارج از کشور به‌خصوص در بین کشورهای حوزه خلیج فارس از ظرفیت‌های بالایی برخورداریم. کیفیت آب‌های معدنی تولید‌شده از یک طرف و تقاضای موجود در کشورهای کم‌آب که دارای مرزهای مشترکی با ما هستند یا به لحاظ هزینه حمل‌ونقل برای صادرات صرفه اقتصادی خوبی برای ما دارند، از طرفی دیگر همگی دست‌به‌دست هم دادند تا این صنعت در چشم‌انداز توسعه صادرات کشور نقش پررنگی داشته باشد. در نظر داشته باشید که هزینه استخراج هر بشکه نفت چیزی بیش از 1800 برابر استخراج آب‌معدنی است. علاوه بر این در حالی که ذخایر آب شرب کشور با تهدید جدی همراه است، مصرف آب‌معدنی می‌تواند ایجادگر فرهنگ صحیح مصرف آب باشد. برای آگاهی از وضعیت این صنعت در داخل کشور و ظرفیت صادراتی آن، پای صحبت پیمان فروهر دبیر انجمن تولیدکنندگان آب‌های معدنی و آشامیدنی ایران نشستیم. فروهر، معتقد است که مشکلات این صنعت به دو بخش درون‌مرزی و برون مرزی قابل تقسیم است. در داخل کشور ما با فرهنگ پایین نوشیدن آب‌معدنی مواجه‌ایم و سرانه مصرف ما با کشورهای مشابه (ترکیه و کشورهای حوزه خلیج فارس) فاصله‌ای 80 تا 110 لیتری دارد. مهم‌ترین مولفه‌های اثرگذار در کندی توسعه فرهنگ مصرف آب بسته‌بندی در ایران، دسترسی 95درصدی جمعیت به آب شرب شبکه شهری با قیمت‌های بسیار پایین از یک‌سو و وضعیت نه‌چندان مطلوب شرایط اقتصادی دهک‌های متوسط جامعه از سوی دیگر است. در ادامه همراه پیمان فروهر خواهیم بود تا جزئیات این موارد را بررسی کنیم.
♦♦♦
با توجه به فرهنگ استفاده از آب شرب شبکه‌ای در کشور، بازار هدف صنعت آب‌معدنی در ایران کدام اقشار از جامعه در نظر گرفته شده‌اند؟
بر‌خلاف تصور بسیاری از افراد که طبقه مرفه جامعه را به عنوان مخاطب اصلی و بازار هدف این صنعت تلقی می‌کنند، جامعه هدف و مخاطب اصلی این صنعت طبقه متوسط و دهک‌های درآمدی متوسط جامعه است، بدیهی است که دلیل اصلی این موضوع تفاوت آشکار در تعداد یا جمعیت دوطبقه‌ای که اشاره کردم، است. به عبارتی دیگر جمعیت طبقه مرفه به طور معمول ثابت و شامل درصد اندکی از جمعیت کشور است و این در حالی است که بخش اعظم جمعیت کشور متعلق به طبقه متوسط جامعه است لذا حضور این جمعیت قابل توجه در زمره مصرف‌کنندگان دائمی محصولات صنعت بسته‌بندی آب، همواره یکی از امیدها و آرزوهای فعالان در این صنعت است.
چه عواملی می‌تواند بر تقاضای آب‌معدنی در کشور تاثیرگذار باشد؟
مهم‌ترین عامل، وضعیت اقتصادی مردم است، با توجه به دسترسی مردم ایران در بیش از 95 درصد از جغرافیای کشور به آب شرب شبکه شهری در منازل، با بروز اولین تنش اقتصادی در معیشت هموطنان، آب بسته‌بندی از سبد کالای خانوار حذف و مصرف مجدد آب شهری توسط آنان آغاز می‌شود، به عبارتی دیگر خرید و مصرف آب بسته‌بندی توسط طبقه متوسط جامعه ارتباط مستقیم با وضعیت اقتصادی طبقه مذکور داشته و از آنجا که آب شرب شهری در منازل در اکثر کلانشهرهای کشور در دسترس است لذا حذف آب بسته‌بندی به راحتی صورت می‌گیرد.
آب‌معدنی چه امتیاز ویژه‌ای نسبت به آب شرب شهری دارد که بتوان آن را دلیلی برای مصرف دانست؟
تفاوت آب‌معدنی و آب لوله‌کشی شهری را می‌توان با شرایط متفاوت زندگی در کلانشهری آلوده و روستایی خوش‌آب و هوا مقایسه کرد. شاید هر یک از ما در دوران زندگی خود حتی برای یک‌بار حضور چندساعته یا چندروزه‌ای را در مناطق کوهستانی و طبیعت بکر تجربه کرده باشیم و در این حضور با یکی از اثرات شگفت‌انگیز آب و هوای چنین مناطقی بر عملکرد بدن خود مواجه شده باشیم که همانا تجربه مکرر احساس گرسنگی یا به عبارتی کوتاه شدن فواصل وعده‌های غذایی در این مناطق است. به تعبیری دیگر در چنین مناطقی با افزایش نرخ متابولیسم یا سوخت‌وساز سلولی در بدن خود مواجه هستیم. از آنجا که هر دو عامل آب و هوا (اکسیژن) از الزامات فرآیند متابولیسم در بدن است لذا هر قدر این دو عامل از کیفیت مطلوب‌تری برخوردار باشند، عمل متابولیسم با راندمان بیشتر و در نتیجه سوخت‌وساز سلولی با سرعت بیشتری انجام می‌گیرد یعنی مصرف آبی که پس از عبور از لایه‌های مختلف زمین حاوی انواع املاح معدنی در مقادیر مقبول و مطلوب شده است و بدون هیچ‌گونه آلاینده ناشی از فعالیت‌های انسانی و... از میان صخره‌های کوه جاری شده است، عامل موثری در بهبود و افزایش سرعت سوخت‌وساز در بدن می‌شود. در حالی که آب شرب شهری حاصل تصفیه آب راکد و افزودن انواع مواد شیمیایی و عبور از مسیر پر‌پیچ‌وخم لوله‌هاست که مطمئناً کیفیت آن در قیاس با آب‌معدنی بسیار پایین‌تر است.
مصرف آب‌معدنی بسته‌بندی‌شده چه تاثیری در صرفه‌جویی این منابع حیاتی دارد و آیا از نظر حفظ سلامت کمک‌کننده است؟
اولاً وقتی مردم آب بسته‌بندی خریداری کنند مطمئناً در مصرف آن نهایت دقت را می‌کنند چون بهایی به‌مراتب بیشتر از آب شهری پرداخت کرده‌اند. همچنین به لحاظ سیستم توزیع آب نیز مقدار زیادی صرفه‌جویی خواهد شد. شبکه توزیع شهری و اتصالات و تجهیزات زیرزمینی آن در کلانشهرها از قدمتی 40 تا 50ساله برخوردارند که این امر به مفهوم انواع فرسودگی، پوسیدگی و نهایتاً نشت آب از شبکه به بیرون است به‌گونه‌ای که بر اساس آخرین گزارش مسوولان در وزارت نیرو حدود 30 درصد از آب تصفیه‌شده به‌صورت نشت از شبکه توزیع خارج می‌شود و هدر می‌رود. از طرفی در صورت بروز فشار منفی در شبکه به دلیل قطع جریان آب ناشی از خرابی‌ها یا صدمات احتمالی، شانس ورود انواع آلاینده به جریان آب در شبکه افزایش خواهد داشت.
کیفیت آب‌های معدنی کشور در سطح بین‌المللی چه جایگاهی دارد؟
تردیدی نیست که کیفیت آب‌های زیرزمینی ایران به سبب نوع بافت زمین‌شناسی کشور در محدوده مطلوب قرار می‌گیرد به گونه‌ای که آب‌های بسته‌بندی ایران از گوارایی بسیار بالا و مطلوب و در عین حال حد استاندارد مواد معدنی برخوردار است و قابل مقایسه با بسیاری از آب‌های بسته‌بندی شاخص در دنیاست.
آیا میزان مصرف این کالا در ایران در سطح استانداردهای جهانی است؟
در حال حاضر سالانه حدود 1 تا 5 /1 میلیارد لیتر از محصولات صنعت بسته‌بندی آب در ایران تولید می‌شود که بر همین اساس سرانه مصرف آب بسته‌بندی در کشور به حدود 15 تا 20 لیتر می‌رسد و این در حالی است که این میزان مصرف در مقایسه با کشورهای همسایه بسیار پایین است به گونه‌ای که سرانه مصرف آب‌های بسته‌بندی در ترکیه بیش از 130 لیتر و در کشورهای حوزه خلیج فارس بیش از 100 لیتر است. بدیهی است که از مهم‌ترین مولفه‌های اثرگذار در کندی توسعه فرهنگ مصرف آب بسته‌بندی در ایران، دسترسی 95درصدی جمعیت به آب شرب شبکه شهری با قیمت‌های بسیار پایین از یک‌سو و وضعیت نه‌چندان مطلوب شرایط اقتصادی دهک‌های متوسط جامعه است از سوی دیگر است.
گویا خاستگاه اصلی این محصول کشورهای حوزه خلیج فارس هستند، وضعیت صادرات به این مناطق چگونه است؟ آیا مشکلی در این زمینه دارید؟
اگرچه کمبود منابع آب شیرین و گوارا در کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله امارات متحده عربی دلیل موجهی برای حضور محصولات صنعت بسته‌بندی آب ایران در آن کشورهاست اما صادرات این حوزه به دو دلیل عمده که به ترتیب عبارتند از کرایه حمل بسیار بالا به دلیل حجیم و سنگین بودن هر واحد بسته‌بندی‌شده و کیفیت ناپایدار بسته‌بندی، مقدار قابل توجهی نبوده و طی سال‌های اخیر روند نزولی نیز داشته است. با توجه به وزن هر بسته شش عددی آب بسته‌بندی که حدوداً عبارت است از 2 /9 کیلوگرم و همچنین حجم زیاد محصول مذکور اساساً کرایه حمل محصولات این صنعت از مبدأ تا مقصد به گونه‌ای است که امکان رقابت در فروش را از تولیدکننده می‌گیرد و متاسفانه پارامتر کرایه حمل از زمان اجرای هدفمندسازی یارانه‌ها تاثیر دو‌چندانی در تحمیل هزینه به واحدهای تولیدی داشته است. از سوی دیگر نوسانات و تغییرات مداوم در مواد اولیه به دلایل مختلف از جمله محدودیت‌های موجود در واردات مواد اولیه به دلیل تحریم‌ها و نهایتاً الزام واردکنندگان در تغییر تامین‌کنندگان و در نتیجه خرید از منابع مختلف، موجب عدم پایداری و ثبات در کیفیت بسته‌بندی می‌شود که این امر در نظر خریداران چندان مطلوب نیست، این در حالی است که گوارایی آب‌های بسته‌بندی‌شده ایران مورد طبع و پسند هر مصرف‌کننده‌ای خواهد بود. عدم‌حمایت‌های لازم از سوی سازمان‌ها و نهادهای متولی و عدم ارائه بسته‌های حمایتی از جمله یارانه‌های حمل و انتقال محصول به بازارهای هدف نیز از دیگر موانع پیشرفت صادرات در این صنعت بوده است.
غیر از مشکلاتی که در زمینه صادرات مطرح کردید، چه دغدغه‌های دیگری دارید؟
بدون تردید یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های این تشکل ارتقای فرهنگ مصرف آب بسته‌بندی در کشور است و بدیهی است که فرآیندهایی از قبیل تغییر فرهنگ یا عادات مردم در سطح ملی از توان اقتصادی تشکل‌هایی حق عضویت‌محور همچون انجمن آب‌های معدنی و آشامیدنی ایران خارج است و نیازمند حضور سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی در این فرآیند است که متاسفانه تاکنون هیچ‌یک از نهادها و دستگاه‌های دولتی نقش موثری در این حوزه نداشته‌اند.
بدون شک تغییر الگوی مصرف از آب شرب شهری به بسته‌بندی نتایج مفیدی نه‌تنها در بخش سلامت به همراه خواهد داشت بلکه موجب کاهش هزینه‌های بسیاری در تامین و توزیع آب شهری توسط دولت خواهد بود، در همین راستا انجمن آب‌های معدنی و آشامیدنی مکاتبات متعددی با دستگاه‌های مختلف از جمله وزارت نیرو، ریاست‌جمهوری، و... داشته که نتیجه‌ای دربر نداشته است.
همان‌طور که گفتید یکی از مشکلات تولیدکنندگان بسته‌بندی آب‌معدنی است. به‌طور مشخص چه مشکلاتی در این زمینه وجود دارد؟
مشکلات پیش روی صنایع بسته‌بندی آب، به نظر می‌رسد مشکلات مشترکی میان تمام صنایع کشور است که عبارتند از عدم دسترسی به نقدینگی و منابع مالی، عدم حمایت منابع بانکی از تولید، سود بالای تسهیلات دریافتی، افزایش هزینه‌های تولید بر اثر تحریم‌های بین‌المللی، عدم‌دسترسی مستقیم به منابع تامین مواد اولیه یا لوازم یدکی، افزایش نرخ ارز و تاثیر آن در افزایش قیمت نهاده‌های تولید، موازی‌کاری دستگاه‌های مختلف نظارتی، قیمت‌گذاری نظارتی و دستوری. انجمن در این راستا با رفع بسیاری از موانع و مشکلات فوق دوشادوش سایر تشکل‌ها به ویژه کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران اقدامات مختلفی انجام داده است اما در بسیاری از حوزه‌ها همچنان مشکلات به قوت خود باقی است و به نظر می‌رسد تا اصلاحات کلی و جامع در نظام اقتصادی کشور اعمال نشود، وضعیت به همین شکل باقی خواهد بود.
با این اوصاف انجمن آب‌های معدنی و آشامیدنی ایران چگونه شکل گرفت؟
انجمن آب‌های معدنی و آشامیدنی ایران با پیشنهاد جناب آقایان سید فرهاد بشارت ریاست هیات‌مدیره شرکت آب‌های معدنی دماوند و سید‌ناصر رئیسی، رئیس هیات‌مدیره شرکت پاک آب سبلان (واتا) در سال 1386 با استناد به بند ک ماده 5 قانون تشکیل اتاق‌های بازرگانی و صنایع و معادن و آیین‌نامه‌های اجرایی آن با نام انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان آب‌های معدنی به شماره 227 به ثبت رسید و فعالیت خود را آغاز کرد که پس از مدتی از شروع فعالیت، نام آن با هدف دربر‌گیری تمام محصولات صنعت آب و بسته‌بندی به نام فعلی تغییر کرد. این انجمن در حال حاضر با برخورداری از بیش از 100 عضو در زمره پر‌عضوترین تشکل‌های بخش خصوصی محسوب می‌شود.
این انجمن با چه اهدافی شکل گرفت؟
انجمن تولیدکنندگان آب‌های معدنی و آشامیدنی ایران با هدف دفاع از حقوق صنفی و درخواست‌های مشروع اعضا از طریق ایجاد ارتباط با سازمان‌ها و مراجع دولتی و ارائه پیشنهادات لازم در راستای تامین رضایت اعضا و تلاش برای ساماندهی فعالیت اعضا و بهبود کیفیت تولیدات و خدمات در کشور تشکیل شد. همچنین مشارکت گروهی در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری‌ها و تهیه و تنظیم پیش‌نویس قوانین و مصوبات مرتبط با فعالیت اعضا و همکاری در ایجاد ارتباط با بانک‌ها و سازمان‌های اعتباری کشور و همچنین سازمان‌های مالی در قالب قوانین جمهوری اسلامی و فراهم‌سازی زمینه دریافت تسهیلات مالی در جهت توسعه فعالیت‌های اعضا از دیگر اهداف تشکیل این انجمن بود. ایجاد بانک اطلاعاتی در زمینه‌های مرتبط با اهداف و وظایف انجمن، از طریق ایجاد شبکه اطلاع‌رسانی و نشر کتب و مجلات و بروشورهای تخصصی، تلاش در جهت گسترش فرهنگ مصرف آب بسته‌بندی از طریق همکاری با جراید، سازمان‌های مسوول، مراکز علمی و دانشگاهی و...، کوشش در جهت رفع اختلافات فی‌مابین اعضا و عنداللزوم از طریق حکمیت مرکز داوری اتاق ایران و ایجاد ارتباط موثر میان فعالان حاضر در صنعت آب بسته‌بندی تعدادی دیگر از اهداف مورد نظر برای شکل‌گیری انجمن تولیدکنندگان آب‌های معدنی و آشامیدنی بود.
البته برنامه‌ریزی در جهت تامین نیازمندی‌های صنفی، آموزشی، گسترش و توسعه فعالیت اعضا، مشارکت در تدوین استانداردهای ملی با سازمان استاندارد و سازمان غذا و دارو، اجرای آن دسته از وظایف نظارتی مرتبط با تولید و خدمات که وزارتخانه‌ها و سازمان‌های اقتصادی به انجمن تفویض می‌کنند، ارائه خدمات حقوقی و مشورتی به اعضا، تشویق و حمایت از سرمایه‌گذاری در آن بخش از تولید که زمینه دستیابی به اهداف انجمن را فراهم می‌کند از دیگر مواردی بود که برای رسیدن به آنها انجمن شکل گرفت. تا پیش از تشکیل انجمن فراهم کردن شرایط پیشرفت و ارتقای علمی فعالان حاضر در صنعت آب بسته‌بندی از طریق تعامل و همکاری با مراکز علمی پژوهشی و دانشگاهی و اجرای پروژه‌های تحقیقاتی در حوزه صنعت آب بسته‌بندی مورد نیاز بود که همین موضوع یکی از اهداف انجمن ما تعیین شد. همکاری با سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با صنایع غذایی در قالب کمیته و کارگروه‌های تخصصی و تشکیل کمیته فنی تخصصی انجمن و برگزاری جلسات ادواری و ارائه مقالات و مستندات مرتبط به آب بسته‌بندی با هدف بهبود کیفیت تولید و محصولات از جمله دیگر نیازهای فعالان این حوزه بود که با تشکیل انجمن این اهداف را نیز دنبال می‌کنیم.
برنامه انجمن برای آینده چیست؟
از مهم‌ترین اهداف انجمن در سال جاری همکاری دوشادوش با کانون انجمن‌های صنایع غذایی و سایر تشکل‌ها در اهداف مشترکی چون اعمال اصلاحات در زمینه مالیات بر ارزش افزوده، حذف قیمت‌گذاری و... است و تلاش و برنامه‌ریزی در راستای ارتقای فرهنگ مصرف آب بسته‌بندی در کشور نیز از دیگر اهداف اختصاصی این تشکل است.
