به‌خاطر چند لیوان شیر

صنعت لبنیات همواره مورد توجه بسیاری از سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی قرار داشته است؛ صنعتی که طی سال‌های اخیر با فراز و نشیب‌های فراوانی به سبب تغییر قیمت شیرخام مواجه بوده است. از آنجایی که صنعت لبنیات در ایران با بازاری 80‌میلیونی مواجه بوده و سرانه مصرف نیز به تحقیق بین 70 تا 90 کیلوگرم در سال ارزیابی می‌شود، می‌توان میزان کل تولیدات کارخانه‌های لبنیات وصادرات‌آنها‌ را سالانه بین هفت تا هشت میلیون تن برآورد کرد. طبق آمارهای رسمی در ایران سالانه بیش از هشت میلیون تن شیرخام تولید می‌شود که این میزان در 800 واحد تولیدی کوچک، متوسط و بزرگ به انواع شیر، پنیر، خامه، ماست، بستنی و محصولاتی از این دست تبدیل می‌شوند هر چند طی دهه اخیر تعداد واحدهای تولیدکننده لبنیات کاهش قابل ملاحظه‌ای یافته و در حال حاضر تنها نیمی از این واحدهای تولیدی فعال هستند. امروزه مصرف شیر و لبنیات یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی برای هر کشور محسوب می‌شود و بیش از شش میلیارد انسان در سراسر جهان از محصولات لبنی استفاده می‌کنند. سرانه مصرف شیر در جهان حدود 150 تا 160 کیلوگرم در هر سال تخمین زده می‌شود که این میزان در کشورهای توسعه‌یافته از 300 کیلوگرم نیز تجاوز می‌کند. در ایران اما پس از افزایش قیمت محصولات لبنی به دنبال اجرای ناموفق سیاست هدفمندسازی یارانه‌ها، بسیاری مجبور به حذف لبنیات از سفره خود شدند و اکنون آمارها از کاهش میانگین سن ابتلا به پوکی استخوان و سایر بیماری‌های ناشی از کمبود کلسیم حکایت دارد. حال آنکه در برنامه‌های توسعه پنجم و ششم، سرانه مصرف شیر به میزان 160 کیلوگرم در سال تعیین شده بود که عملاً در برنامه پنجم محقق نشد. بی‌گمان سرانه مصرف نازل‌تر از استانداردهای جهانی به‌رغم ظرفیت‌های ایجاد‌شده، یکی از عوامل مهم در رکود این صنعت به شمار می‌آید چرا که اکنون عمدتاً واحدهای تولیدی با ظرفیتی کمتر از توان اسمی خود مشغول کار هستند. طی سال‌های گذشته تعداد بسیاری از واحدهای تولیدی کوچک و متوسط در صنعت لبنیات شکل گرفت که البته این پدیده را می‌توان آفتی دانست بر پیکره صنعت لبنیات کشور. عمده این واحدها یا از ضعف سرمایه رنج می‌بردند یا فاقد تخصص و تجربه لازم بودند. بر همین اساس بسیاری از آنها در شرایط دشوار ناشی از تحریم‌ها و نیز نوسان نرخ ارز در ورطه سقوط قرار گرفتند؛ شرایطی که می‌تواند تلنگری جدی برای این صنعت تلقی شود زیرا با رفع تحریم‌ها و سرمایه‌گذاری احتمالی شرکت‌های بزرگ تولیدکننده لبنیات جهان در کشور، تنها واحدهایی که سازوکارهای جهانی‌شدن را از هم‌اینک اندیشیده‌اند، می‌توانند در این صنعت همچنان پابرجا بمانند. در حال حاضر نیز سرمایه‌گذاران خارجی به صورت عمده در بازار لبنیات ایران حاضر هستند که از آن جمله می‌توان به چهار شرکت نستله، دنون، بل و روبرته سیرجان اشاره کرد که نستله سوئیسی و سایرین ملیتی فرانسوی دارند. بازار لبنیات در ایران به‌رغم رقابت‌های خرد و کلان، شرایط رقابتی چندان پیچیده‌ای ندارد. از یک‌سو در برخی محصولات مرزهای نانوشته‌ای برای فروش وجود دارد که توان رقابت را محدود می‌کند. این‌گونه انحصارها بعضاً به سبب کیفیت، قیمت و توان توزیع و بازاریابی شرکت‌ها شکل گرفته است از این‌رو چندان عجیب نیست که حدود 65 درصد سهم بازار بستنی در کشور، تنها در انحصار یک شرکت قرار داشته باشد.