دبیر سندیکای صنایع کنسرو ایران راهکارهای توسعه این صنعت را بررسی می‌کند
از ریسک تولید محصولات بکاهیم
از جمله راهکارهای مهم در توسعه درآمدهای غیرنفتی و ایجاد اشتغال، توسعه صنایع مکمل کشاورزی یا صنایع تبدیلی است. این صنایع ضمن کمک در کاهش ضایعات کشاورزی، زمینه‌ساز ایجاد اشتغال و افزایش درآمد قشر روستایی خواهد بود.
از جمله راهکارهای مهم در توسعه درآمدهای غیرنفتی و ایجاد اشتغال، توسعه صنایع مکمل کشاورزی یا صنایع تبدیلی است. این صنایع ضمن کمک در کاهش ضایعات کشاورزی، زمینه‌ساز ایجاد اشتغال و افزایش درآمد قشر روستایی خواهد بود. عوارض جانبی این طرح کمک به توسعه جمعیت روستایی یا حداقل جلوگیری از میزان مهاجرت فعلی آنهاست. سالانه حدود 30 درصد محصولات کشاورزی در قالب ضایعات از چرخه اقتصادی خارج می‌شوند که هزینه‌ای بیش از پنج میلیارد دلار برای اقتصاد کشور دارند. صنایع تبدیلی با ایجاد ارزش افزوده بر این میزان، می‌تواند درگاهی ارزشمند برای افزایش ارزآوری غیرنفتی در اقتصاد کشور باشد. از این‌رو صنعت کنسرو کشور از جمله مهم‌ترین صنایع تبدیلی است که تاثیر مستقیمی بر میزان کاهش ضایعات کشاورزی و صادرات محصولات مشتق‌شده از آن دارد. در این راستا برای واکاوی چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌رو در این صنعت به گفت‌وگو با سیدمحمد میررضوی، دبیر سندیکای صنایع کنسرو ایران و مدیرعامل شرکت تعاونی کنسرو ایران پرداختیم. او که از فعالان قدیمی این عرصه است، می‌گوید: اطلاعات موجود در این صنعت (تعداد واحدهای تولیدکننده، میزان تولید و...) متمرکز نبوده و این مساله عاملی در عدم توانایی مسوولان در انجام برنامه‌ریزی مدون در این بخش به حساب می‌آید. همچنین او نبود تسهیلات مناسب برای این صنعت را با توجه به برتری که نسبت به صنایع دیگر در بهبود بهره‌وری بخش کشاورزی کشور دارد، از مهم‌ترین چالش‌های موجود در این بخش می‌داند. میررضوی از صنایع تبدیلی به عنوان یک صنعت استراتژیک در کشور یاد می‌کند و معتقد است: دولت باید برای شکوفایی این صنعت ضمن تشکیل سندیکای متمرکز، در تمام مراحل تولید کنسرو، این صنعت را یاری کند تا محصولات این صنعت با قیمتی مناسب راهی بازار شود. در ادامه مشروح این گفت‌وگو آمده است.
* * *
وضعیت سندیکای صنایع کنسرو ایران در بحث تصمیم‌سازی و برنامه‌ریزی به چه صورت است؟
سندیکای صنایع کنسرو ایران ابتدا فعالیت خود را از سال 1351 با هفت عضو آغاز کرد و اکنون تعداد اعضای آن به 300 عضو فعال رسیده است. اما با وجودی که هم‌اکنون این سندیکا از نظر تعداد اعضا از قوی‌ترین سندیکاهای کشور به شمار می‌رود، متاسفانه ملاحظه می‌کنید الزامی برای عضویت تولیدکننده‌ها در سندیکا وجود ندارد به این معنی که به‌رغم فعالیت بیش از دو هزار واحد تولیدی در کشور، تنها 300 واحد آن در سندیکا عضو شده‌اند. این مساله‌ای است که توانسته سندیکا را با پاره‌ای از مشکلات مواجه کند. چرا که در این صورت هیچ‌گونه اطلاعات دقیق و متمرکزی در رابطه با میزان تولید، میزان مواد اولیه استفاده‌شده، حجم مواد موردنیاز برای بسته‌بندی محصولات و... وجود ندارد. بنابراین تحت چنین شرایطی چگونه می‌توان این صنعت را ارزیابی کرد؟ چگونه می‌توان مشکلات اصلی را ردیابی و ترمیم کرد؟
از این‌رو درخواست ما از مسوولان ذی‌ربط در وزارت صنعت، معدن و تجارت به این صورت است که هرچه سریع‌تر چاره‌ای برای این معضل بیندیشند. چگونه یک شرکت پروانه کسب تولید کنسرو را می‌گیرد ولی الزامی در گرفتن کارت عضویت سندیکا برای آنها وجود ندارد؟ به نظر می‌رسد باید این مساله به صورت قانونی در مجلس مطرح شود و گرفتن کارت عضویت سندیکا از جمله شروط لازم برای گرفتن پروانه تولید قرار گیرد که از این طریق اطلاعات لازم به این صنعت تزریق و گامی موثر در توسعه صادرات غیرنفتی کشور برداشته شود چرا که اگر تمام واحدها در سندیکا عضو باشند، سندیکا نیز در جریان آمار تعداد پروانه‌هایی که وزارت صنعت، معدن و تجارت به واحدهای تولیدی و صنعتی می‌دهد، قرار می‌گیرد و از این طریق می‌توان اطلاعات دقیق‌تری را در رابطه با میزان تولید، صادرات، مصرف مواد اولیه و... در اختیار ارگان‌های دولتی قرار داد. این در حالی است که وقتی این آمارهای دقیق و کافی، متمرکز نباشند، توانایی مسوولان در انجام برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری در این بخش تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد.
همان‌طور که اشاره کردید، یکی از مشکلات صنعت کنسروسازی ملزم نبودن واحدها برای عضویت در سندیکاست. اما چالش‌های دیگری که پیش‌روی این صنعت به عنوان یکی از صنایع مهم کشور که تاثیر مستقیمی بر بخش‌های مختلف از جمله در بخش کشاورزی، صادرات، اشتغال و... می‌گذارد، چیست؟
یکی دیگر از مشکلات در توسعه صنعت کنسرو کشور، نبود نقدینگی مناسب در این صنعت است. در حال حاضر در این صنعت شاهد سیاست‌های انقباضی بانک‌ها در قبال توزیع تسهیلات بین بخش‌های مختلف شده‌ایم در صورتی که این صنعت از صنایع تبدیلی کشور محسوب می‌شود و باید امتیاز بیشتری نسبت به سایر صنایع داشته باشد. محصولات در این صنعت دارای تاریخ انقضای کوتاه هستند که این مساله میزان ریسک در این صنعت را بالا می‌برد. محصولات این صنعت را نمی‌توان در انبار ذخیره و سال آینده اقدام به فروش آنان کرد در حالی که در صنایعی مانند فولاد یا خودروسازی یا... محصولات تاریخ انقضا ندارند و اگر محصولی به فروش نرسد می‌توان در سال آتی به فروش آن اقدام کرد. حتی در این صنایع قیمت محصولات در سال بعد می‌تواند متاثر از قیمت دلار، افزایش دستمزدها و... افزایش یابد. از این‌رو به نظر می‌رسد باید میزان بهره بانکی در نظر گرفته‌شده برای صنعت کنسروسازی نسبت به سایر صنایع کمتر باشد. همچنین این صنعت به واسطه ماهیت واسطه‌ای که در افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی دارد، باید در اولویت‌های اخذ وام قرار گیرد.
چالش اصلی دیگر این بخش، بحث قاچاق کالاهای مشابه است که امروزه به‌وفور در فروشگاه‌های مختلف دیده می‌شود. قطعاً زمانی که یک کالا در داخل کشور تولید می‌شود، مجوزی برای واردات آن به کشور وجود ندارد. اما این مشکل در صنعت کنسرو به خصوص در کنسرو تن ماهی دیده می‌شود. البته ناگفته نماند این محصولات مشتریان خاص دارند چرا‌که هم از قیمت بالایی برخوردارند و هم در همه مکان‌ها توزیع نمی‌شوند اما به هر حال موضوع مهمی است که باید به آن رسیدگی شود.
از مسائل مهم دیگری که در صنعت کنسروسازی به چشم می‌خورد، این است که باید اقلامی که در تولید محصولات مورد استفاده قرار می‌گیرند، مانند کود شیمیایی، بذرها و... به راحتی و با قیمت‌های مناسب در اختیار کشاورزان قرار گیرد تا از این طریق این صنعت رونق پیدا کند. برای مثال در مورد محصول رب گوجه‌فرنگی، مواردی مانند آب، آفتاب و خاک باعث تولید این محصول می‌شوند. بنابراین نیازمندیم این اقلام به راحتی و با قیمت‌های مناسب در دسترس کشاورزان قرار گیرد.
به هر حال مزیت نسبی که صنایع تبدیلی نسبت به سایر صنایع از آن برخوردارند، این است که ارزبری در این صنعت بسیار پایین است. بنابراین باید حمایت‌های لازم در این زمینه صورت گیرد.
با توجه به افزایش شهرنشینی و رشد جمعیت، صنعت کنسروسازی در جهان رو به گسترش است. کشور ما در این زمینه چه میزان توسعه یافته است؟
خوشبختانه بعد از انقلاب صنایع کنسرو رشد قابل ملاحظه‌ای داشته‌اند. منتها کمک‌های جانبی دولت در این زمینه کم بوده است. کنسرو در حقیقت یک کالای استراتژیک به‌خصوص در زمان بروز مشکلات مثل سیل، زلزله و جنگ در کشور است. علاوه بر این توسعه شهرنشینی و رشد جمعیت نیز بالطبع بر تقاضای این محصول در آینده خواهد افزود. از این‌رو مسوولان باید اهمیت صنعت کنسروسازی را درک کنند. در حال حاضر هم اگرچه پیشرفت‌هایی در این زمینه مشاهده شده و حتی شاید برخی از محصولات ما قابل رقابت با محصولات مشابه خارجی باشند اما همان‌طور که گفته شد، خدمات جانبی دولت در این صنعت ضعیف بوده که موجب فاصله گرفتن آن از توان بالقوه خود شده است.
صنعت کنسروسازی در کشور از لحاظ ظرفیت در تولید، از چه جایگاهی برخوردار است؟
این همان مشکلی است که در ابتدای صحبت به آن اشاره کردم. وقتی اطلاعات مربوط به 1700 واحد در اختیار سندیکا قرار نگرفته، بر چه مبنایی قادر به ارائه آمار و اطلاعات خواهیم بود؟ اما اطلاعاتی در مورد رب گوجه‌فرنگی وجود دارد. صنعت کنسرو سالانه بین 800 هزار تا یک میلیون تن رب گوجه‌فرنگی تولید می‌کند که 50 درصد آن راهی خارج از مرزها می‌شود. در مورد تن ماهی نیز تنها می‌توانم بگویم حدود 400 میلیون قوطی کنسرو 180گرمی در کشور تولید می‌شود. اما از میان 130 واحد تولیدکننده موجود در این بخش، تنها 50 تا 60 واحد آن به‌روز فعالیت می‌کنند و مابقی به دلیل مشکلات موجود قادر به رقابت در بازار نیستند. به هر حال اگرچه آمار دقیقی نداریم اما می‌توان گفت شکاف بزرگی میان توان بالقوه و میزان تولید فعلی در این صنعت وجود دارد.
وضعیت جذب و استفاده از محصولات کشاورزی در این صنعت به چه صورت است؟
وضعیت ضایعات مواد کشاورزی در صنایع بین 15 تا 30 درصد است. در صورتی که تسهیلات مناسب در اختیار این صنعت قرار گیرد، قادر خواهیم بود با فرآوری محصولات کشاورزی، میزان این ضایعات را تا حد زیادی کاهش دهیم و ضمن ایجاد ارزش افزوده ارزآوری خوبی برای کشور داشته باشیم. لازم به ذکر است منظور ما از ضایعات، خرابی میوه‌ها نیست بلکه آن بخش از میوه‌ها و مرکبات است که به واسطه تاخیر در برداشت از بین می‌روند. اگر باغداری بتواند به موقع محصولات خود را برداشت کند که روی درخت باقی نمانند، هم باغدار منتفع می‌شود و هم کارخانه‌های کنسرو به موقع می‌توانند به تبدیل این محصولات بپردازند اما اگر برداشت محصولات باغ‌ها به موقع صورت نگیرد، خود به خود بخشی از محصولات آنها به ضایعات تبدیل می‌شود و باید دور ریخته شود.
تولیدکننده‌ها در صنعت کنسروسازی در زمینه تامین مواد اولیه با چه موانعی روبه‌رو هستند؟
در تامین مواد اولیه داخلی مشکلی وجود ندارد اما از جمله مواد اولیه موردنیاز برای تولید این محصولات، روغن است که 75 تا 80 درصد آن وارداتی است. از این‌رو وابستگی این اقلام به قیمت دلار است که موجب می‌شود نوسانات دلار به این صنعت نیز سرایت و واحدهای تولیدی را با مشکل مواجه کند چرا که نوسان نرخ ارز قیمت محصولات و واردات مواد اولیه موردنیاز این صنعت را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. دومین ماده اصلی نیز شکر است که آن هم 70 تا 80 درصد وارداتی است. بنابراین ثبات نرخ ارز در بقای این صنعت و ثبات آن تاثیر بسیار زیادی دارد.
مشکلات شما در تامین مواد اولیه کنسرو ماهی تن به‌عنوان یکی از شناخته‌شده‌ترین محصولات این بخش چیست؟
در مورد کنسرو ماهی تن که عمده‌ترین ماده اولیه آن بالطبع ماهی است، 80 درصد قیمت تمام‌شده محصول به ماهی اختصاص دارد. از آنجا که میزان صید ماهی در داخل کشور توانایی تامین نیاز صنعت تولید کنسرو ماهی را ندارد، ناگزیر بخشی از این ماده اولیه از خارج از کشور وارد می‌شود. در اواسط سال 1395 شریان ورودی ماهی به صنعت کنسرو به‌واسطه تصمیم دولت بر عدم اختصاص ارز مبادله‌ای به این بخش، دچار اخلال اساسی شد. شوک ناشی از تغییر قیمت دلار غیرمبادله‌ای به‌سرعت اثر خود را در قیمت تمام‌شده محصولات نشان داد. ماهی‌های وارداتی و داخلی هر دو افزایش قیمت داشتند. پرواضح است با توجه به مازاد تقاضا در بازار داخل برای ماهی‌ها و قیمت بالا‌رفته خارجی، صیادان داخلی نیز قیمت خود را افزایش می‌دهند.
شوک بعدی متاثر از هزینه این بخش، در سال جاری از ناحیه تورم خارجی و افزایش جهانی قیمت ماهی تن به این صنعت وارد شد. اثر این شوک به حدی است که اگر دولت وارد عمل نشود، چرخ واحدهای تولید کنسرو ماهی تن از حرکت خواهد ایستاد. در نبود ارز مبادله‌ای و بالا رفتن قیمت جهانی، هزینه‌های اولیه به صورتی است که عملاً تولیدکننده نمی‌تواند با قیمت تمام‌شده خود در بازار فروشی داشته باشد. توجه داشته باشید کنسرو ماهی تن یک کالای لوکس در سبد مصرفی نیست. جنس تقاضای موجود برای این محصول مربوط به قشر متوسط به پایین جامعه مثل کارگران، دانشجویان، رانندگان و... است که نسبت به تغییرات قیمت حساسیت بالایی دارند. در حال حاضر نیز پیگیر بازگشت ارز مبادله‌ای به این صنعت هستیم.
شما خواهان برگشت ارز مبادله‌ای به صنعت تولید کنسرو ماهی تن هستید در حالی که روند اقتصادی کشور در حال حرکت به سمت یکسان‌سازی نرخ ارز است، تحت این شرایط تکلیف چه خواهد بود؟
متممی نیز برای رفع این نقیصه در حال تعریف شدن است. قرار بر این شده که دولت پس از یکسان‌سازی نرخ ارز، یارانه‌ای به اندازه مابه‌التفاوت نرخ ارز به صنایع تحت پوشش حمایتی خود پرداخت کند.
انتظار شما از دولت آینده در جهت حل مشکلات موجود در صنعت کنسروسازی چیست؟ در این راستا چه پیشنهاداتی برای توسعه این صنعت در کشور دارید؟
از آنجا که صنایع تبدیلی، صنعتی استراتژیک مربوط به تغذیه مردم است و تاثیر مهمی بر افزایش بهره‌وری محصولات کشاورزی و ایجاد درآمدهای غیرنفتی دارد، از دولت محترم انتظار می‌رود ضمن تشکیل سندیکای متمرکز، در تمام مراحل تولید کنسرو، این صنعت را یاری کند تا این محصول با قیمتی مناسب راهی بازار شود. در این خصوص پیشنهاد بنده این است که با در نظر گرفتن مزایای این صنعت در بخش‌های مختلف، زمینه تزریق تسهیلات بانکی ارزان‌قیمت به این بخش در جهت شکوفایی این صنعت فراهم شود. برای مثال در بحث رب گوجه‌فرنگی باید کمک‌رسانی در تمامی مراحل کاشت، داشت و برداشت مدنظر قرار گیرد. یا در رابطه با تولید کنسروهای تن ماهی، باید تسهیلات ویژه‌ای به تولیدکنندگان عمده و مطرح کشور برای توسعه صید صنعتی در نظر گرفته شود که آنها بتوانند از این طریق کنسروهای تن ماهی را آماده کنند و در اختیار مصرف‌کنندگان قرار دهند.
به هر حال مهم‌ترین خواسته ما در این بخش، ایجاد رویه‌ای برای کاهش هزینه مواد اولیه و قیمت تمام‌شده محصولات است، چه در شرایط دونرخی که منوط به تزریق دوباره ارز مبادله‌ای است و چه در شرایط تک‌نرخی شدن ارز که پیشتر به آن اشاره کردم.
شفاف‌سازی اطلاعات کسب‌وکار نیز به بهبود فضای رقابتی و افزایش بهره‌وری در این بخش کمک شایانی خواهد کرد.
