بورس از دریچه دو دوربین

دماسنج اقتصاد کشور این روزها وارد دور جدیدی از فعالیت شده است که به‌زعم بسیاری از فعالان اقتصادی می‌تواند اساسی‌ترین نقش را در سیاست‌های مالی و پولی داشته باشد. تنها سه ماه به پایان سال 1394 مانده بود که توافق تاریخی برجام میان ایران و کشورهای 1+5 صورت گرفت؛ توافقی که گشایش در‌های تجاری ایران را به سوی جهان در اذهان ترسیم کرد. شاید بتوان یکی از پر‌واکنش‌ترین بازارها به این توافق را بازار سهام دانست؛ بازاری که در تب و تاب خبرهای پسابرجام آغازگر روند صعودی بود که جذابیت آن را میان سهامداران دوچندان کرد. اما در این میان سوالی که مطرح است این است که نهاد ناظر و به‌طور کلی ارکان بازار سرمایه دوران پسابرجام را چگونه در بورس آغاز کردند. روند فعالیت شرکت بورس با آغاز سال 1395 را می‌توان از دو دریچه بررسی کرد. دریچه روشن این فعالیت‌ها، اقداماتی نظیر ورود ابزارهای مالی جدید، پذیرش شرکت‌های جدید در بورس و مراودات با سرمایه‌گذاران خارجی است. اینها همان وعده‌های روزهای ابتدایی سال حسن قالیباف‌اصل، مدیرعامل شرکت بورس تهران بود که تحقق آن تا همین مدت اخیر به طول انجامید. در تمام اقتصادهای بزرگ ابزارهای مالی به خصوص ابزارهای کم‌ریسک نقش بسزایی در جذب نقدینگی دارند. با توجه به اینکه بورس تهران از سال‌ها قبل و تحت تاثیر تحریم‌ها، نتوانست نقدینگی چندانی به خود ببیند، عطش ورود پول‌های تازه (refresh money) در آن وجود داشت. بالطبع ورود این ابزارها به این بازار می‌توانست تا حد زیادی در جذب سرمایه‌گذار به‌خصوص سرمایه‌گذار خارجی نقش داشته باشد. به این ترتیب برای اولین بار در تاریخ بازار سرمایه ایران، ابزار اختیار معامله (option) وارد گردونه بورس شد؛ ابزاری با پوشش ریسک مناسب که از مدت‌ها قبل یکی از مطالبات اصلی سرمایه‌گذاران خارجی بود. موضوع مهم دیگر در خصوص تعمیق و توسعه این بازار بود. آمارها حاکی از آن است که شرکت بورس تهران نسبت به سال‌های قبل در پذیرش شرکت‌های جدید تحرک بیشتری داشته است. ورود این شرکت‌ها علاوه بر بالا بردن ارزش این بازار، توانست زمینه‌ساز فعالیت بیشتر سهامداران باشد. اما چه شد که بسیاری از این اقدامات نتوانست اثرات قابل انتظار را بر ‌جا بگذارد؟

پاسخ به این سوال نیمه دیگر فعالیت‌های شرکت بورس است که بیانگر تعلل در برخی اقدامات است. تمام اقدامات انجام‌شده که پیشتر به بیان آن پرداختیم نیازمند بستری است تا بتواند به بهترین نحو اثرگذار باشد. کارشناسان معتقدند بورس کماکان بسترهای لازم جهت توسعه و تعمیق را ندارد. شاید یکی از مواردی که در برخی مقاطع دلسردی سهامداران را به همراه داشت موضوعاتی از قبیل قوانین دست و پا گیر حجم و دامنه نوسان بود. از سوی دیگر مکانیسم توقف و بازگشایی نمادها امسال با انتقاد زیادی از سوی سهامداران همراه بود؛ موضوعی که تا حد زیادی نقدشوندگی را برای سهامداران به خصوص سهامداران صنایعی چون بانک‌ها کاهش داد. بر همین اساس می‌توان گفت سیاست‌های شرکت بورس اگرچه تا حد قابل توجهی توانست موفقیت‌آمیز باشد اما نتوانست تاثیر بزرگ قابل انتظار را به همراه داشته باشد. در این پرونده تمام ابعاد فعالیت شرکت بورس تهران از ابتدای سال واکاوی می‌شود؛ موضوعی که می‌تواند بیانگر فعالیت اولین سال بورسی پسابرجام ایران باشد.