تقابل بانک و بازار

در هفته‌های گذشته قیمت‌های «رسمی» و «آزاد» ارز وارد مسیر جدیدی شد که شرایط جدیدی را برای بازار ارز در مقایسه با عملکرد پنج ماه نخست سال ایجاد کرد.

در بازار آزاد ارز، ورود قیمت دلار به کانال 3400‌تومانی، با مقاومت بانک مرکزی در هفته‌های گذشته روبه‌رو شد و تلاش این نهاد برای کنترل قیمت با استفاده از مکانیسم «تزریق ارز»، نتیجه موثری را به دنبال نداشت. به دنبال توافق صورت‌گرفته بر سر «برجام» در سومین دهه تیرماه، انتظار غالب در فضای کشور این بود که قیمت دلار کاهش بیابد و حداقل در کانال 3200‌تومانی تثبیت شود. ولی برخلاف عمده پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته در این مقطع، ورود قیمت به کانال 3200 تومان دیری نپایید و نرخ دلار از هفته اول مردادماه بدون مقاومت خاصی، مرز 3300 تومان را شکست و وارد این کانال بالاتر شد. سپس صعودی تدریجی را پشت‌سر گذاشت تا در پایان دومین ماه تابستان، میانه این کانال قیمتی یعنی مرز 3350‌تومانی را پشت سر بگذارد. افزایش قیمت ارز در روزهای بعدی نسبتاً شدید شد تا تقریباً یک ماه بعد از ورود قیمت به کانال 3300‌تومانی (5 مرداد)، در تاریخ 4 شهریور قیمت 3400‌تومانی بر تابلوی صرافی‌ها نقش ببندد. از این تاریخ، گزارش‌های غیررسمی مخابره‌شده از بازار ارز، حکایت از این داشت که بانک مرکزی برای جلوگیری از افزایش قیمت (و حتی شاید بازگرداندن قیمت به کانال قبلی) به صورت فعالانه اقدام به تزریق ارز در بازار می‌کند تا هدایت بازار را در دست بگیرد. بر اساس این گزارش‌ها، مکانیسم مورد استفاده از سوی بانک مرکزی به این صورت بوده است که با رسیدن به زمان متعارف پایان کار فعالان اصلی بازار (حدود ساعت 15)، بانک مرکزی اقدام به تزریق ارز برای ثبت «قیمت بسته شدن» زیر 3400 تومان می‌کرد. این سیاست برای تقریباً دو هفته مورد استفاده قرارگرفت تا اینکه در نهایت از 18 شهریور و به خصوص از ابتدای هفته گذشته، حتی قیمت‌های بسته شدن بازار (به‌رغم اقدامات بانک مرکزی) بالاتر از سطح 3400 تومان بوده است. به نظر می‌رسید سه‌شنبه هفته گذشته، برخی از فعالان سطح قیمتی 3500 تومان را نیز مورد آزمون قرار دادند، ولی احتمالاً مقاومت بیشتر بانک مرکزی در مقابل این محدوده و تردید عمده فعالان در مورد میزان پایداری این سطح از قیمت دلار، مانع از این شد که دلار به این زودی کانال 3400 تومان را ترک کند. از سوی دیگر، مسیر قیمت‌گذاری نرخ رسمی ارز بانک مرکزی (دلار مبادله‌ای) نیز که از ابتدای سال تاکنون به شکل نسبتاً یکنواختی در حال اجرا بود، با نزدیک شدن نرخ رسمی به سطح سه هزار تومان از یک‌سو و شرایط جدید فاز جدید افزایش قیمت در بازار غیررسمی از سوی دیگر، دچار ایست شد. در نتیجه این موضوع، از روز شنبه 7 شهریور (با قیمت رسمی 29960 ریالی) تا اواخر هفته گذشته (با دلار 29955 ریالی) قیمت ارز نه‌تنها افزایشی را تجربه نکرد، بلکه در مسیر کاهشی قرار گرفته بود. امری که حداقل از ابتدای سال جاری تاکنون بی‌سابقه بوده است. شرایط جدید بازار ارز، انتقادهایی را نسبت به نحوه مواجهه بانک مرکزی در مقابل قیمت‌های آزاد و اصرار عجیب این نهاد برای «تثبیت نرخ اسمی» (با وجود کاهش مستمر قیمت واقعی ارز در شرایط تداوم تورم) ایجاد کرده است. به گونه‌ای که تیتر نخست روزنامه «دنیای اقتصاد» در هفته گذشته، تحت عنوان «سیاست ارزی در لاک دفاعی» به همین موضوع اختصاص یافت و اعلام می‌کرد «برخی از سیاست‌های ارزی بانک مرکزی، اگرچه قبل از نهایی شدن برجام قابل دفاع بود، اما در شرایط کنونی کارساز نیست و برای مدیریت بازار لازم است سیاستگذار ارزی از لاک دفاعی خارج شود».