توازن قدرت در شرق میانه

ایران و عربستان از لحاظ اقتصادی و سیاسی دو قدرت بزرگ خاورمیانه محسوب می‌شوند. مراودات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی میان دو کشور ایران و عربستان از دیرباز با مشکلات فراوانی مواجه بوده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357، شهادت 400 حاجی ایرانی در مراسم حج سال 1366 و به تبع آن حمله تظاهرات‌کنندگان تهرانی به سفارت عربستان باعث شد در اردیبهشت‌ماه 1367، روابط دیپلماتیک دوجانبه میان این دو قدرت خاورمیانه قطع شود. حمله عراق به خاک کویت در سال 1369 و موضع ایران در این خصوص موجب شد کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و در راس آنها عربستان به دنبال بهبود روابط خود با ایران باشند. پس از چند سال، نخستین دیدار مقامات عربستان و ایران در محل اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل صورت گرفت. سرانجام درسال 1370، تجدید روابط دوجانبه میان دو کشور به وسیله مقامات رسمی تهران و ریاض اعلام شد و دو کشور سفارتخانه‌های خود را در کشورهای یکدیگر بازگشایی کردند. این بهبود روابط با ورود ولیعهد عربستان به ایران در سال 1376 به اوج خود رسید.
با گذشت زمان، سقوط صدام، بهار عربی و مواضع متفاوت این دو قدرت جهان اسلام در جنگ‌های داخلی کشورهای کوچک‌تر منطقه چون سوریه و عراق، سطح روابط دیپلماتیک میان دو کشور کاهش یافت و در اکثر مسائل منطقه ایران و عربستان مواضعی مخالف هم داشتند. فاجعه منا و پس از آن اعدام شیخ نمر و حمله به سفارت عربستان در تهران باعث شد تاریخ تکرار شود و این دو کشور مجدداً روابط دیپلماتیک دوجانبه خود را قطع کنند؛ قطع رابطه‌ای که حتی برگزاری رقابت‌های ورزشی و میزبانی این دوکشور از یکدیگر را نیز تحت تاثیر خود قرار داده است.
پس از توافق هسته‌ای غرب و ایران، ایالات متحده در تلاش برای تعامل با ایران بوده و این موضوع نگرانی‌های عربستان را افزایش داده است. پس از مدت‌ها بحث و گمانه‌زنی و با وجود وتوی باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا، کنگره آمریکا بار دیگر با قاطعیت قانون جنجالی را که اجازه شکایت از عربستان سعودی را به قربانیان واقعه 11 سپتامبر می‌دهد، به تصویب رساند. موضوعی که فاصله میان عربستان و آمریکا را بیشتر و سرمایه‌گذاران را از این کشور دورتر و رتبه اعتباری این کشور را از نظر موسسات رتبه‌بندی ضعیف‌تر خواهد کرد.
در بعد اقتصادی، ایران و عربستان دو صادرکننده بزرگ نفت منطقه و دنیا محسوب می‌شوند. قبل از تحریم‌های غرب علیه ایران، ایران پس از عربستان دومین صادرکننده بزرگ اوپک محسوب می‌شد. رقابت این دو کشور برای دستیابی به سهم بیشتر در بازارهای جهانی، عرصه دیگر جدال ایران و عربستان بوده است. با افت شدید قیمت نفت در مقایسه با سال 2014، عربستان که وابستگی شدیدی به نفت داشت با مشکلات فراوانی روبه‌رو شد و پس از ورود ایران به بازارهای جهانی پس از لغو تحریم‌های غرب، این فشار مضاعف شد. افت قیمت باعث شد طرح فریز نفتی از سوی اوپک و تولیدکنندگان بزرگی چون روسیه مطرح شود؛ طرحی که به دلیل اختلاف میان ایران و عربستان در نشست دوحه بدون نتیجه باقی ماند. اخیراً و در نشست غیر‌رسمی اوپک در الجزایر، این سازمان با کاهش اندک تولیدات خود موافقت کرد و البته ایران را از این کاهش مستثنی دانست، توافقی که قرار است جزییات آن در نشست رسمی این سازمان در اواخر سال جاری مشخص شود. توافقی که پس از مدت‌ها ایران و عربستان را در یک جبهه قرار داد. به‌طور کلی با توجه به اتفاقات اخیر، چشم‌انداز روابط میان ایران و عربستان چندان امیدبخش به نظر نمی‌رسد.