رسم ناخوشایند

چندی پیش از میان انبوه خاطراتی که از میلتون فریدمن منتشر شده، متنی از رز فریدمن همسر این اقتصاددان شهیر منتشر شد که در آن نشان می‌داد نظام تعرفه‌گذاری برای صنعت خودرو ایران از نظر همسر یک اقتصاددان بزرگ تا چه اندازه خطرآفرین معرفی شده و او را به فکر واداشته است. داستان از این قرار است که میلتون فریدمن نوبلیست اقتصاد که یکی از تاثیرگذارترین اقتصاددان قرن اخیر شناخته می‌شود به همراه همسرش رز فریدمن در سپتامبر سال 1970 یعنی شهریور سال ۱۳۴۹به ایران سفر می‌کنند. رز فریدمن همسر او از این سفر خاطره‌ای را بازگو کرده است که وصف حال یکی از مشکلات اساسی اقتصاد ایران به شمار می‌رود. او می‌گوید: «ما را از تهران با ماشین به اصفهان بردند. از اصفهان هم به شیراز رفتیم. شهری که ویرانه‌های پرسپولیس را در خود دارد. برای رفتن به پرسپولیس یک تاکسی اجاره کردیم، یک مرسدس بسیار قدیمی که البته بسیار خوب نگهداری شده بود. وقتی میلتون از راننده، قیمت آن ماشین در بازار را پرسید، راننده عددی را گفت که با آن می‌شد همان موقع در آلمان یک مرسدس نو خرید. شبیه این را قبلاً در هند هم دیده بودیم. ایران برای حمایت و به بهانه توسعه صنعت خودرو داخلی، برای واردات خودروهای خارجی، تعرفه سنگین تعریف کرده بود و همچنین اجازه نمی‌داد کسی خودروهای کارکرده را وارد کشور کند.»

این موضوع نشان می‌دهد که حمایت‌های تعرفه‌ای از صنعت خودرو در ایران با توجه به ریشه‌ای که دارد هنوز نتوانسته کشورمان را در این صنعت به رشد مطلوب برساند و در حد و اندازه‌های یک خودروساز جهانی معرفی کند.

بستن تعرفه‌های بالا به بهانه توانمندسازی صنعت خودرو و جلوگیری از واردات خودرو به کشور همواره مورد انتقاد برخی از اقتصاددانان و افکار عمومی بوده به طوری که گاه اعتراض مصرف‌کنندگان خودرو را به دنبال خود داشته است. آنها در سال گذشته با تشکیل کمپینی به خودروهای داخلی نه گفتند که این اقدام سبب شد تا برخی محصولات خودروسازان بزرگ کشور بازاری نداشته باشد و با تصویب وام 25 میلیون‌تومانی آنها بتوانند ده‌ها هزار از خودروهای خود را به فروش برسانند و از نظر مالی برای مدتی کوتاه شارژ شوند. خودروسازان کشور بر این باورند که اگر دولت دست از دخالت‌های خود در صنعت خودرو بردارد و اجازه دهد تا آنان مانند سایر بنگاه‌های اقتصادی رفتار کرده و در شرایط نامطلوب تولید دست به تعدیل نیرو بزنند، با شرکای خارجی آزادانه وارد مذاکره شوند و فشارهای سیاسی از روی آنان برداشته شود، آنگاه قادرند در سایه تعرفه‌های پایین با سایر خودروسازان دنیا در همین بازار داخلی به رقابت پرداخته و مشتریانی را برای خود جلب کنند. از نظر آنان تعرفه 40‌درصدی کنونی در کنار مشکلاتی که صنعت خودرو تحمل می‌کند امتیاز ناچیزی است که بهتر است دولت به جای این امتیاز به سمتی حرکت کند تا از درجه دخالت خود بکاهد و اجازه دهد فعالیت خودروسازان در تولید محصولات خود و قیمت‌گذاری آن آزاد باشد. اما در این میان برخی کارشناسان اقتصادی بر این باورند که دولت توجه بیش از اندازه‌ای به صنعت خودرو کرده به طوری که صنعت عریض و طویلی به وجود آمده که مانند سیاه‌چاله‌های فضایی منابع محدود بانکی کشور را می‌بلعد. آنها معتقدند که دولت بهتر است چتر حمایتی تعرفه‌ای خود را از سر خودروسازان بردارد و اجازه دهد تا آنان به بلوغ رسیده و بزرگ شوند. در این میان به نظر می‌رسد که با توجه به پیچیدگی‌های مدیریتی در این صنعت و شکل نگرفتن تفکر بخش خصوصی در آن، خودروسازی کشور را به سمتی خواهد برد که روز به روز از مدیریت اقتصادی و رسیدن به تولیدی رقابتی دور شود و در نهایت نتواند، به غیر از بازار داخلی به عنوان یک خودروساز، وارد بازارهای جهانی شود.