جنجال فیلیپ موریس

تصویر تبلیغاتی‌اش، با آن گاوچران اخمویی که سیگاری روشن می‌کند؛ سال‌ها پشت جلد مجلات مختلف آمریکا با این نوشته چاپ می‌شد که «به جایی که طعم هست بیا، به کشور مارلبرو!» اریک لاوسون، بازیگری که این عکس‌ها را برای تبلیغات سیگار مارلبرو گرفت؛ خودش در سن 72‌سالگی به دلیل سرطان ریه درگذشت. اما مارلبرو ماند. همان‌طور که شرکت سازنده‌اش، «فیلیپ موریس»، از سال‌های اولیه قرن بیستم تا حالا، مانده و رتبه اول را در میان غول‌های سیگارت‌سازی دنیا در اختیار دارد. این شرکت بیش از 40 میلیارد دلار در سال سیگار می‌فروشد. 10 میلیارد دلار بیشتر از دو رقیب سنتی «بریتیش امریکن توباکو» و «آر جی رینولدز». گفته می‌شود که بیش از دو هزار شرکت دخانی در دنیا وجود دارد که زیرمجموعه پنج کارتل دخانی هستند. این پنج شرکت به طور ویژه بازارهای مصرف را زیر ذره‌بین می‌برند و به شدت مراقبت می‌کنند. وقتی بازار سیگار در کشوری مانند ایران، انحصاری و در اختیار دولت باشد؛ نظارت و مراقبت آنها بر بازار مصرف سیگار تشدید می‌شود. فیلیپ موریس، غول اول دخانیات دنیا حتی اگر به طور قانونی هم به بازار بیش از 65 میلیارد نخی سیگار در ایران دسترسی نداشته باشد؛ نمی‌تواند از این بازار پرسود بگذرد. راهکار این شرکت، قاچاق سیگار به ایران است. سال 1386 نخستین تلاش‌ها برای واردات قانونی سیگار مارلبرو به ایران از جانب یک شرکت واردکننده سیگار به ایران آغاز شد. آقای «م» صاحب این شرکت موفق به جلب نظر اولیه مسوولان وزارت صنایع و معادن شد. اما جنجال رسانه‌ها، بر سر آنکه 14 درصد از سهام «فیلیپ موریس» در اختیار اسرائیلی‌هاست؛ تلاش وی را ناکام گذاشت. هفت سال از آن زمان می‌گذرد و حال باز هم ردپای آقای «م» برای حضور قانونی مارلبرو در ایران دیده می‌شود. زمانی که وزیر صنعت، معدن و تجارت پای مجوز واردات سیگار مارلبرو به ایران را امضا می‌کند و جنجالی تازه درست می‌شود و حتی کار به تکذیب نماینده «فیلیپ موریس» می‌کشد. اما اسناد منتشر‌شده محکم است و آقای وزیر هم می‌گوید «فیلیپ موریس، از ترس تحریم‌های آمریکا مجبور به تکذیب چنین قراردادی شده است.»

نیمی از بازار پرمصرف سیگار در ایران، در اختیار برندهایی است که در بسته‌بندی شکیل‌تر،‌ و نام‌های مشهورتر به صورت قاچاق به ایران می‌آید و در نبود نظارت محکم، به فروش می‌رسد. شرکت دخانیات می‌گوید این سیگارت‌ها، بدون نظارت وارد شده و «سالم» نیست و «عوارض زیانبارتر»ی دارد. وزارت بهداشت هم می‌گوید «راضی به واردات قانونی سیگار است تا مگر جلوی قاچاق سیگار به ایران گرفته شود.» اما چه کسی تضمین می‌کند که «فیلیپ موریس» بتواند وارد این بازار پررقابت شود که برخی‌ها آن را دارای «مافیا» می‌دانند؟ در عرصه رقابت، کیفیت و قیمت حرف اول را می‌زند. غول اول دخانیات دنیا خوب می‌داند که برای حضور در بازار ایران، باید طیف قیمتی ارزان، متوسط و گران را به‌تناسب برند و نوع سیگار، عرضه کند. اما رقیبان این شرکت هم بیکار نخواهند بود و حتی شاید تلاش‌هایی صورت بگیرد که حضور «فیلیپ موریس» در ایران را مانند هفت سال پیش ناکام بگذارد. وزارت بهداشت می‌گوید در پنج سال گذشته، مصرف سیگار دو برابر شده است و بیش از یک‌سوم سیگارهای مصرفی مردم، از طریق قاچاق وارد ایران شده است که هیچ نظارتی روی کیفیت و میزان زیان آن برای سلامتی مصرف‌کنندگان نیست. حالا یک شرکت جدید قرار است با «نمایندگی رسمی» به ایران بیاید. تا حالا سیگارهای این شرکت به صورت قاچاق فروش می‌رفت. آیا حضور این شرکت می‌تواند صنعت دخانیات ایران را به‌گونه‌ای متحول کند که سهم عمده بازار مصرف -که هیچ گریزی از آن نیست- در اختیار تولید داخلی باقی بماند؟