مشکلی نیست که آسان نشود

این بار به بهانه پایان یافتن انتظاری طولانی برای تغییر نرخ بهره، نگاهی به مهم‌ترین تصمیمات و اظهارنظرهای مقامات پولی آمریکا درباره نرخ بهره انداخته‌ایم. خواندن این مطالب که بر اساس توالی زمانی مرتب شده‌اند، تصویر بهتری از شرایط اقتصاد آمریکا و نیز دغدغه‌های مقامات پولی این کشور برای تنظیم سیاست پولی به دست می‌دهد.

سال 2008: آغاز ماجرا
فدرال‌رزرو بانک مرکزی ایالات متحده در جلسه امروز خود به وقت واشنگتن نرخ بهره را کاهش خواهد داد. این پنجمین بار در یک سال اخیر است که این نهاد تصمیم‌ساز در حوزه سیاست‌های پولی با هدف احیای اقتصادی ایالات متحده نرخ بهره را کاهش می‌دهد. بن برنانکی رئیس فدرال‌رزرو این بار تصمیم دشواری را خواهد گرفت چرا که باید بین احیای اقتصادی و شوک‌های تورمی یکی را انتخاب کند. بر اساس پیش‌بینی‌ها نرخ بهره آمریکا بین 5 /0 تا 75 /0 درصد کاهش خواهد یافت. این به معنی آن است که بن برنانکی نرخ بهره را به سوی صفر درصد خواهد برد.
بانک مرکزی ایالات متحده اکنون بازگرداندن رونق اقتصادی را به خصوص در بخش خرده‌فروشی به عنوان ماموریت اصلی خود تعریف کرده است. بن برنانکی در جلسه هفته پیش خود با روسای ایالتی بانک‌های مرکزی گفت نگرانی چندانی در خصوص افزایش تورم وجود ندارد چرا که قیمت سوخت و غذا یعنی دو عامل موثر در تورم آمریکا نسبت به نیمه اول سال جاری میلادی کاهش پیدا کرده است. با این حال تحلیلگران نگران حجم پولی هستند که با نرخ بهره صفر درصد از بانک‌ها آزاد خواهد شد. به خصوص که هجوم مردم برای دریافت نقدینگی سپرده نزد بانک‌ها در این شرایط می‌تواند بانک‌ها را با مشکلات بیشتری روبه‌رو کند. بانک‌ها در یک سال گذشته با انبوهی از مطالبات مشکوک‌الوصول روبه‌رو شده‌اند و همین عامل آنها را با کمبود نقدینگی در بخش‌های مختلف روبه‌رو کرده است.
آنچه اکنون بن برنانکی را به این جمع‌بندی رسانده که باز هم نرخ بهره را کاهش دهد، پایین آمدن نگران‌کننده شاخص خرده‌فروشی و شاخص تولیدات صنعتی در ایالات متحده است. از نوامبر 2007 تا نوامبر 2008 شاخص تولیدات صنعتی 5 /5 درصد کاهش داشته است. مصرف‌کنندگان کالا در آمریکا با وخیم‌تر‌ شدن وضعیت بازار کار خریدهای خود را محدود کرده و کاهش ارزش املاک و سهام به وضعیت رفاهی خانوارها خدشه وارد کرده است. کاهش مخارج شخصی خانوارها که بیش از دوسوم اقتصاد آمریکا را تشکیل می‌دهد، می‌تواند در کاهش متوالی تولید ناخالص داخلی موثر باشد. مردم آمریکا اکنون پول کمتری نسبت به گذشته به دست می‌آورند و همین مساله باعث شده تا با احتیاط بیشتری خرج کنند و کالاهایی مانند خانه و اتومبیل را از اولویت‌های خرید خود خارج کنند.

2012: ادامه روندی سه‌ساله
در این سال برنانکی که در نشست کمیسیون اقتصادی سنای آمریکا سخن می‌گفت تصریح کرد: متاسفانه روند بهبود اقتصاد آمریکا همچنان کند است و برای تسریع این روند باید نرخ بهره را پایین نگه داشت. به نظر می‌رسد حتی انتشار گزارش‌های امیدوارکننده در مورد کاهش نرخ بیکاری در آمریکا هم برنانکی را برای افزایش نرخ بهره متقاعد نکرده است. گفتنی است بانک مرکزی آمریکا در سه سال گذشته نرخ بهره را در این کشور نزدیک به صفر نگه داشته است و در بیانیه اخیرش که در ژانویه جاری منتشر شده، بر ادامه این سیاست تا اواخر سال 2014 تاکید کرده است. بنابراین انتظار برای افزایش نرخ بهره، چهارساله شد.

2013: بیکاری، مساله این است
بن برنانکی، رئیس فدرال‌رزرو، اظهار داشت حتی اگر نرخ بیکاری به نحو قابل ملاحظه‌ای پایین بیاید، بانک مرکزی عجله‌ای برای افزایش نرخ بهره کوتاه‌مدت ندارد. بانک مرکزی برای اولین موج افزایش نرخ بهره، نسبت به نرخ کنونی بهره که از سال 2008 نزدیک به صفر نگه داشته شده است، آستانه نرخ بیکاری 5 /6 درصد را در نظر گرفته است. یعنی اگر بیکاری به نرخ 5 /6 درصد برسد، افزایش خودکار نرخ بهره رخ نخواهد داد. بانک مرکزی تلاش بسیاری به خرج داده است تا تاکید کند که این ابزار (نرخ پایین بهره) از برنامه خرید ماهانه اوراق قرضه متفاوت است. نرخ بیکاری در ماه ژوئن سال 2013، برابر 6 /7 درصد گزارش شده است.
برنانکی تاکید داشت با توجه به ضعف بازار کار و پایین بودن نرخ تورم، اندکی پس از آنکه اقتصاد آمریکا به نرخ 5 /6 درصد برسد، اوضاع بازار کار نیز بهبود خواهد یافت. البته این گفت‌وگو مانند سایر نشست‌های مقامات پولی آمریکا چندان بر بازار بی‌تاثیر نبود و پس از این اظهارات، شاخص‌های بازار سهام ایالات متحده سیر صعودی را تجربه کردند.
به عقیده برنانکی هنوز بسیار زود است که بگوییم اقتصاد از مشکلات ناشی از سیاست‌های مالی رهایی یافته است و ایالات متحده هنوز با مخاطرات سهمگینی مواجه است، به همین منظور هدف برنامه خرید دارایی‌ها، دادن شتاب بیشتر به اقتصاد کشور است. احتمالاً نرخ بیکاری موجب نادیده گرفتن شرایط نامناسب بازار کار می‌شود. او اذعان کرد بانک مرکزی نگران نرخ بسیار پایین بهره است. اما اگر تورم به هدف تعیین‌شده توسط بانک مرکزی، یعنی دو درصد، نرسد باید همچنان خود را با شرایط سازگار کنیم. همچنین در این زمان پیش‌بینی می‌شد که کاهش سیاست‌های اواخر امسال آغاز و اواسط 2014 کاملاً کنار گذاشته می‌شود. در عین حال حدود نیمی از مقامات 19نفره بانک مرکزی نیز معتقد بودند بهتر است کاهش سیاست انبساطی اواخر امسال آغاز شود. نهایتاً برنانکی این‌گونه اظهارات خود را جمع‌بندی کرد: اگر در مقاطعی شرایط مالی در حدی وخیم شود که اهداف ما را با مشکل مواجه کند، مجبور می‌شویم چندین قدم به عقب برگردیم. خوشبختانه هم‌اکنون فاکتورهای مثبتی مبنی بر رشد سریع و بهبود بازار کار برای بقیه سال مشاهده می‌کنیم.

2014: جابه‌جایی اما بدون تغییر
دوشنبه ۱۴ بهمن‌ماه ۹۲ برابر با سوم فوریه ۲۰۱۴ بانک مرکزی آمریکا در بیانیه‌ای اعلام کرد: جانت یلن دوشنبه به طور رسمی برای دوره‌ای چهارساله به عنوان رئیس این سازمان منصوب شد. پیش از این یلن ۶۷ساله جانشین بن برنانکی می‌شود که به مدت هشت سال در راس این سازمان قرار داشت. بر این اساس گفته شد یلن ریاست بانک مرکزی آمریکا را تا سوم فوریه ۲۰۱۸ در اختیار خواهد داشت.
این تغییر اهمیتی فراتر از بعد خبر داشت چرا که در ابتدا انتظار می‌رفت با روی کار آمدن رئیس جدید، سیاست‌های جدیدی نیز در پیش گرفته شود، اما از آنجا که به عقیده گروه کارشناسان فدرال‌رزرو اقتصاد آمریکا هنوز برای افزایش نرخ بهره آمادگی لازم را نداشت، عملاً سال 2014 میلادی نیز در انتظار برای ظهور نشانه‌های مثبت اقتصادی گذشت و سیاست پولی بزرگ‌ترین اقتصاد جهان، در مقایسه با دوران برنانکی تقریباً بدون تغییر باقی ماند.

2015: ظهور نشانه‌های بهبود
از ابتدای سال 2015 با پیدا شدن نشانه‌های بهبود در اقتصاد آمریکا زمزمه‌های تغییر در سیاست پولی شنیده می‌شد. به قول معروف دیگر صبر بازارها و تحلیلگران، سر آمده بود، البته در چند جلسه ابتدایی که تا اواخر تابستان برگزار شد، مقامات فدرال‌رزرو همچنان بر پیگیری سیاست‌های قبلی خود تاکید داشتند. اما به نظر می‌رسید با فرا رسیدن پاییز اوضاع به گونه‌ای دیگر رقم خواهد خورد. کار تا جایی پیش رفت که بن برنانکی، رئیس پیشین بانک مرکزی آمریکا نیز، مجبور به اظهارنظر در این باره شد، و البته سخنان تامل‌برانگیزی را ایراد کرد.

اظهارات برنانکی
زمانی که نظر بن برنانکی، رئیس سابق فدرال‌رزرو، را در مورد تاخیرهای جانت یلن در افزایش نرخ بهره پرسیدند، گفت: «هیچ‌کس دوست ندارد که رئیس سابقش درباره او گمانه‌زنی کند.»
نرخ تورم و رشد اقتصادی آمریکا،‌ به‌ویژه در بخش اشتغال، فاکتورهای اصلی تصمیم فدرال‌رزرو در مورد افزایش نرخ بهره بوده است. نرخ بیکاری به 1 /5 درصد رسیده، اما تورم همچنان به دلیل قیمت‌های ناامیدکننده انرژی پایین باقی مانده است. برنانکی می‌گوید: «دلیل تعویق افزایش نرخ بهره، کسادی بازار در عین پایین بودن نرخ بیکاری است. اقتصاد داخلی در حال پیشرفت است، ولی ما با نرخ تورم بسیار پایینی روبه‌رو هستیم که زیر هدف دو‌درصدی فدرال‌رزرو است.»
اوایل سال جاری میلادی، فدرال‌رزرو اعلام کرد نرخ بهره را در ماه سپتامبر افزایش خواهد داد. با وجود این، وحشت بازار جهانی در ماه آگوست که به کاهش 34‌درصدی شاخص کامپوزیت شانگهای در سه‌ماهه سوم سال 2015 انجامید، به همراه دیگر ناپایداری‌های موجود در اقتصاد جهان روی تصمیم فدرال‌رزرو تاثیر گذاشت.
برنانکی گفت:‌ با وجود اینکه اقتصاد آمریکا همچنان قدرتمند باقی مانده،‌ اقتصاد جهانی به همان اندازه قوی نیست. همچنان بادهای مخالف روی بهبود اقتصاد ما می‌وزد و موجد پرسش‌هایی در مورد پایداری رشد در آمریکا شده است. بدون در نظر گرفتن عملکرد اقتصادی، انتظار نمی‌رود که کمیته بازار آزاد فدرال‌رزرو نرخ بهره را در نشست آینده خود افزایش دهد.
با وجود این،‌ پایین بودن نرخ بهره از سال 2008، وقتی با دیگر بحران‌های محتمل ترکیب شود، نگرانی‌های فدرال‌رزرو را افزایش خواهد داد. برنانکی گفت: اگر با بحران دیگری روبه‌رو شویم، آنگاه دچار مشکل خواهیم شد. با این حال در وضعیت موجود باید محتاط عمل کرد. هیچ‌کس نمی‌خواهد نرخ بهره را افزایش دهد و بعد در موقعیتی که اقتصاد ضعیف است و ابزار دیگری در دسترس نیست، آن را به زیر صفر برگرداند.
با وجود اینکه برنانکی وقوع بحران اقتصادی را محتمل می‌داند، ولی شانس رخ دادن آن را به دلیل اقتصاد در حال رشد و تورم پایین در آمریکا، چندان بالا نمی‌داند:‌ همیشه یکسری شوک‌های پیش‌بینی‌نشده وجود دارد، بنابراین شما باید نسبت به پیش‌بینی‌هایتان دقت کنید، اقتصاددانان معمولاً در مورد پیش‌بینی بحران‌های اقتصادی خوب عمل نمی‌کنند.

واکنش یلن در ماه‌های پایانی 2015
ما امیدواریم اقتصاد آمریکا به توسعه خود ادامه دهد که بدین ترتیب بازار کار روند پیشرفت خود را حفظ می‌کند و تورم به سمت نرخ هدف بانک مرکزی یعنی تورم دو‌درصدی حرکت خواهد کرد. اگر این روند ادامه پیدا کند، به اعتقاد من و همکارانم، زمان مناسب برای تغییر نرخ بهره فرا رسیده است.
یلن در عین حال تصریح کرده که افزایش نرخ بهره بانکی تدریجی و پلکانی خواهد بود؛ چرا که هرگونه افزایش کلی و ناگهانی تنها موقتاً به پس‌اندازکنندگان کمک می‌کند. پیشتر ادعا شده بود فدرال‌رزرو در سیاستگذاری‌های خود پس‌اندازکنندگان را فراموش کرده و در عوض تمام حواس خود را به جلب نظر بخش مالی معطوف کرده است.

نشست روز دوم دسامبر
در پایان این نشست جانت یلن اعلام کرد: من مشتاقانه منتظر روزی هستم که فدرال‌رزرو نرخ بهره را افزایش می‌دهد چرا که این نشانگر خارج شدن کامل اقتصاد آمریکا از رکود و تجربه رونق اقتصادی خواهد بود. بر اساس این گزارش یلن به این مساله اشاره نکرده است که آیا فدرال‌رزرو در نشست 15 و 16 دسامبر در خصوص افزایش نرخ بهره برای نخستین بار از سال 2006 میلادی تصمیم خواهد گرفت یا نه. او در ادامه گفت: رشد اشتغال در ماه اکتبر نشانگر بهبود وضعیت بازار کار آمریکا بوده ولی بازار اشتغال هنوز به قدرت کامل دست نیافته است. ریسک‌های ناشی از اقتصادهای خارجی علیه آمریکا از تابستان تاکنون کاهش یافته و به نظر من چشم‌انداز نرخ تورم در آمریکا مثبت خواهد بود. یلن اظهار داشت: هر زمان که فدرال‌رزرو تصمیم به افزایش نرخ بهره بگیرد نشانگر آن است که اقتصاد آمریکا از شرایط رکود خارج شده و وارد دوران رونق شده است. هر دو اطلاعات اقتصادی و مالی که از ماه اکتبر دریافت کرده‌ایم، همسو با انتظارات ما از بهبود بازار کار بوده است.
با این حال، یلن تاکید کرد فدرال‌رزرو در افزایش نرخ بهره به آرامی گام برمی‌دارد. پیش از این، جانت یلن، در سخنرانی خود تلویحاً گفته بود که به‌زودی شاهد افزایش نرخ بهره بانکی خواهیم بود که این اقدام فدرال‌رزرو حاکی از بهبود و گذر اقتصاد آمریکا از بحران است.

روز موعود
با تصمیم مهمی که فدرال‌رزرو گرفت می‌توان گفت، نیمه دسامبر 2015 بی‌شک به روزی مهم در تاریخ پولی آمریکا بدل شده است. در این روز یلن با برگزاری نشستی خبری، پس از جلسه فدرال‌رزرو به خبرنگارانی که مشتاق بودند جدیدترین تغییرات احتمالی را در چارچوب سیاست‌های پولی آمریکا بدانند، گفت: «با توجه به اینکه اقتصاد (آمریکا) دارد خوب عمل می‌کند و انتظار می‌رود این روند ادامه داشته باشد، کمیته تشخیص داد که افزایشی جزیی در نرخ بهره یک اقدام مناسب است. ترمیم اقتصادی به روشنی راه طولانی‌ای را پیموده است. در بیانیه فدرال‌رزرو با اشاره به «بهبود قابل توجه» بازار کار آمریکا و کاهش نرخ بیکاری به پنج درصد آمده است، سیاستگذاران «به نحو معقولی اطمینان دارند» که نرخ تورم در میان‌مدت افزایش خواهد یافت و به دو درصد هدف‌گذاری فدرال‌رزرو خواهد رسید.»
بانک مرکزی آمریکا تصریح کرده این افزایش نرخ بهره یک شروع آزمایشی برای یک دور انقباضی «تدریجی» است و اینکه این بانک در تصمیم‌گیری برای اقدام بعدی خود نرخ تورم را که همچنان پایین‌تر از هدف‌گذاری‌ها قرار دارد مد نظر قرار خواهد داد. یلن با بیان اینکه «این پروسه احتمالاً به تدریج جلو خواهد رفت» نشان داد افزایش نرخ‌های بعدی به آهستگی صورت خواهد گرفت. پیش‌بینی‌های جدید اقتصادی از سیاستگذاران فدرال‌رزرو تا حد زیادی نسبت به ماه سپتامبر بدون تغییر بود و همچنان پیش‌بینی شده نرخ بیکاری در سال آینده به 7 /4 درصد و رشد اقتصادی به 4 /2 درصد برسد.
جانت یلن، در داخل با دو عامل بازدارنده مهم در راه افزایش نرخ بهره، آن‌هم پس از نزدیک به یک دهه مواجه بود. این دو عامل، نرخ تورم هدف دو‌درصدی و نرخ اشتغال بودند. از چالش‌های خارجی فدرال‌رزرو نیز می‌توان به بی‌ثباتی‌های ژئوپولتیک به‌خصوص در منطقه خاورمیانه و همین‌طور رکود اقتصادی در چین اشاره کرد؛ این اتفاقات باعث شد تا فدرال‌رزرو در تصمیم خود محتاط‌تر عمل کند. ایالات متحده آمریکا، به دنبال وقوع بحران بزرگ مالی که اقتصادهای جهان را به رکود عمیقی فرو برد، نرخ بهره بانکی را به پایین‌ترین سطح ممکن یعنی نزدیک به صفر درصد تنزل داد اما مشاهده علائم خروج از رکود، مقامات فدرال‌رزرو را بر آن داشت تا نرخ بهره بانکی را از اواسط سال جاری افزایش دهند. با این حال آنها که نمی‌خواستند بی‌گدار به آب بزنند آن قدر صبر کردند تا همه شواهد دال بر مناسب بودن زمان این اقدام تاریخی باشد. بر همین اساس، با وجود آنکه همگان منتظر بودند تا در نشست ماه سپتامبر، کمیته بازار آزاد فدرال در نهایت به افزایش نرخ بهره رای دهد، اما بازهم در پایان این اجلاس شاهد بودیم که فدرال‌رزرو به تثبیت نرخ بهره رای داد. پس از آن، با رسیدن شرایط اقتصادی جهان به ثبات بیشتر، پیش‌بینی‌های تحلیلگران و اقتصاددانان، نشست دوروزه ماه دسامبر را محتمل‌ترین تاریخ افزایش نرخ بهره معرفی کرد تا اینکه نهایتاً در نشست نیمه ماه دسامبر این اتفاق افتاد.
اما همان‌گونه که در سال‌های قبل نیز به آن اشاره می‌شد، مهم‌ترین دغدغه مقامات پولی آمریکا، پیامدهای اقتصادی چنین تصمیمی است به طوری که انتظار می‌رود پس از آنکه فدرال‌رزرو تصمیم به افزایش نرخ بهره بگیرد، هزینه استقراض نیز به دنبال آن افزایش می‌یابد که این افزایش‌ها آغازگر تاثیرات پلکانی و زنجیروار خواهد شد. در اصل، بانک‌ها نرخ بهره خود را برای مشتریان و صاحبان کسب و کار افزایش می‌دهند که بدین ترتیب، هزینه خرید خانه یا تامین مالی شرکت‌ها افزایش می‌یابد. در نتیجه، به دلیل کاهش هزینه مصرف‌کننده، اقتصاد کند می‌شود. بااین‌حال، این مساله هزینه کالاها را ثابت نگه داشته و تورم را کاهش می‌دهد. حال تنها باید منتظر ماند و دید این تصمیم جدید، اقتصاد آمریکا را به کدام سو هدایت خواهد کرد.

منبع:
http: / /blogs.marketwatch.com /capitolreport /2015 /12 /16 /live-blog-and-video-of-the-fed-interest-rate-decision-and-janet-yellen-press-conference /