کار به مثابه گنج

نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود

مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد

این بیت سعدی قرن‌های متمادی ورد زبان فارسی‌زبانانی بوده که خواسته‌اند کسی را به کار تشویق و توصیه کنند. سعدی اشعار و آثار بسیار دیگری هم دارد که در آنها آدمی را به تلاش و به جان خریدن رنج کار دعوت کرده است. همین آثار موجب شده سعدی به عنوان شاعری شناخته شود که برای اقتصاد و تلاش در جهت امرار معاش ارزشی خاص قائل است.

اهمیت این موضوع با توجه به تقدیرگرایی رایج در فرهنگ و ادبیات ایران دو‌چندان می‌شود. به باور برخی منتقدان، نفوذ تقدیرگرایی در اندیشه ایرانیان پیش از اسلام و تداوم و پیوند یافتن آن با تصوف و عرفان که نمود آن در ادبیات فارسی به وفور دیده می‌شود، بر علاقه به کار و تلاش برای ساختن دنیا اثر منفی گذاشته است. با توجه به اینکه مضامین تقدیرگرا به وفور در اشعار بسیاری از شاعران فارسی‌زبان و از جمله حتی در مواردی در آثار سعدی به چشم می‌خورد، پاسخ به این پرسش ضروری است که این تقدیرگرایی چه اثری بر زندگی اقتصادی ایرانیان گذاشته است؟ آیا ادبیات هم در کاستی‌های کاری و اقتصادی ایرانیان نقش دارد؟

در مقابل، توصیه مستقیم و غیرمستقیم به کار و تلاش در آثار شاعران فارسی‌زبان چه جایگاهی دارد؟ با توجه به اینکه سعدی بارها مخاطب آثارش را به کار و تلاش دعوت کرده، آیا می‌توان گفت شیخ اجل بیش از دیگران به اهمیت کار در پیشرفت و پیشبرد زندگی افراد و جامعه توجه داشته و به کسب‌و‌کار و تلاش اقتصادی بها داده است؟ علت چیست؟ آیا شرایط زمانی و مکانی زندگی او در این زمینه اثرگذار بوده است یا نظام فکری و شیوه شاعری سعدی سبب‌ساز این توجه شده است؟

شیخ مشرف‌الدین مصلح بن عبدالله سعدی شیرازی حوالی سال 606 هجری در شیراز متولد شد، درکودکی پدرش را از دست داد، در جوانی به بغداد رفت و آنجا به درس و بحث و تکمیل علوم دینی و ادبی پرداخت. سعدی پس از چند سفر دوباره به شیراز بازگشت. دوران هجوم مغول بود و سعدی مقامی خاص در دربار اتابک فارس، ابوبکر بن سعد زنگی، پیدا کرد.

از سعدی علاوه بر غزلیات، بوستان و گلستان، بسیاری آثار نظم و نثر دیگر از جمله قصاید فارسی و عربی نیز برجای مانده است. تعالیم اخلاقی و اجتماعی از جمله دعوت به کار و تلاش، به ویژه در گلستان و قصاید سعدی به وفور به

چشم می‌خورد. استاد سخن در سال 690 یا سالی پس از آن در زادگاه خود از دنیا رفت.

روز اول اردیبهشت‌ماه در تقویم رسمی کشورمان به ابتکار مرکز سعدی‌شناسی به عنوان روز سعدی نام‌گذاری شده است. این مناسبت را بهانه‌ای قرار دادیم برای بررسی مضامین اقتصادی در آثار این شاعر بلندآوازه شیرازی که به اقتصاد نگاهی ویژه دارد.