آماده‌سازی برای زیارت

هنگامی که خلبانان در آسمان شمال آفریقا پرواز می‌کنند با دستورالعمل‌ها و چارت‌های خاصی روبه‌رو می‌شوند. در ایام حج، ترافیک هوایی در سراسر این قاره تغییر می‌کند. هواپیماها به جای پرواز به جنوب عمدتاً رو به شرق به سمت عربستان سعودی، منزلگاه مقدس‌ترین مکان‌های اسلام، می‌روند.
این زیارت سالانه، که طی آن قرآن هر مومنی را که استطاعت به جای آوردن حج را یک بار در طول عمر خود دارد گرد هم می‌آورد، امروزه برای زائران بسیار آسان‌تر از گذشته است. در روزگار قدیم، آنها روزها در خشکی به سختی راه می‌پیمودند. اما امروزه از راه هوایی می‌روند و حتی یک صندلی در قسمت درجه دو راحت‌تر از گذشتن از مسیری هزار مایلی در صحرای آفریقاست. بیش از دو میلیون مسلمان از 183 کشور در 22 سپتامبر، زمان آغاز حج امسال، در مکه و اطراف آن فرود می‌آیند. مدیریت ورود آنها نیازمند تدارکات عظیم است.
در سال‌های گذشته با افزایش جمعیت، عربستان سعودی تعداد زائران را محدود کرده است. وزارت حج عربستان سهم ویزای هر کشور را بر اساس تعداد مسلمانان آن کشور تعیین می‌کند؛ و از سال 2013 به دلیل عملیات بازسازی در مکه این تعداد را کاهش داده است. سپس هر کشور سهمیه ویزای خود را به صورت قرعه‌کشی تقسیم می‌کند. مسلمانان تنها می‌توانند در وطن خود ثبت‌نام کنند به شرط آنکه در پنج سال گذشته به حج نرفته باشند؛ تنها استثنا در مورد مردانی است که بانوان زیر 45 سال را (که همه باید یک محرم یا قیم مرد داشته باشند) همراهی می‌کنند.
تعداد کمی از افراد خوش‌شانس سفری را که هزینه آن از قبل، کامل پرداخت شده و دولت بودجه آن را می‌دهد، برنده می‌شوند. اما بیشتر زائران دارای ویزا باید بسته‌ای از یک آژانس تاییدشده عربستان سعودی خریداری کنند. اینها از اقامت در هتل‌های پنج ستاره تا برپایی اردوگاه در یک مکان یا خوابیدن در پشت‌بام هتل متغیر است. محمد صبری از هتل متوسط الاف آجیاد مکه می‌گوید: «امسال ما میزبان مهمانانی از مصر، مراکش، سنگال و فرانسه هستیم.»
برای نقل و انتقال زائران، پروازهای فوق‌العاده، اغلب در مصر و از چندین پایانه «فصلی» انجام می‌شود. مثلاً هواپیمایی هند گفته است 230 پرواز مستقیم از چند شهر هند به مقصد جده، نقطه اصلی تخلیه مسافران حج، انجام می‌دهد (زائران نباید منطقه غربی عربستان سعودی را طی اقامت خود ترک کنند). زائران هنگام رسیدن از بزرگراهی چهاربانده به مکه که در 65‌کیلومتری (40 مایلی) جده واقع شده می‌روند. آنها با حالت احرام یا تقدس وارد مکه می‌شوند. مردان باید لباس سفید دو تکه و بدون درز بپوشند؛ بانوان لباسی ساده می‌پوشند که تنها دستان و صورت‌شان را نشان می‌دهد.
حصول اطمینان از اینکه انبوه جمعیت دینداران طی پنج روز زیارت با ایمنی بین این دو مکان حرکت می‌کنند بسیار حائز اهمیت است. آنها باید پیاده (یا اگر سالخورده و ناتوان هستند با اتوبوس) فاصله چند کیلومتری بین کوه عرفات، مسجد اعظم مکه و دشت منا را بپیمایند. از سال 2006 که هجوم جمعیت به کشته شدن 363 نفر انجامید به ندرت حوادثی این‌چنینی رخ داده است. اما در 11 سپتامبر یک جرثقیل در مسجد الحرام سقوط کرد و به کشته شدن 107 نفر که حج واجب به جای می‌آوردند انجامید.
در سال‌های اخیر این کشور پادشاهی وضعیت چندین مکان را اصلاح کرده که سبب تغییر انجام مناسک نیز شده است. دروازه‌های الکترونیکی به زائران اجازه ورود به این مکان‌ها را می‌دهد. مسلمانان می‌توانند هم در روی زمین و هم سکو کعبه را طواف کنند. نیازی نیست که مومنان حجرالاسود را که در گوشه شرقی کعبه قرار دارد ببوسند، آیینی که در گذشته باید انجام می‌شد، بلکه در عوض به آن اشاره می‌کنند. آنها حتی می‌توانند فرد دیگری را که معمولاً یک قصاب است مامور کنند برایشان حیوان قربانی کند، مراسمی که در پایان حج باید انجام گیرد. سال گذشته 5 /2 میلیون حیوان در این مراسم فروخته شد که بسیاری از آنها باید به کشور وارد می‌شد.
عربستان سعودی می‌گوید 100 هزار نفر از نیروهای امنیتی این کشور را برای محافظت از این نواحی و کنترل جمعیت به خدمت گرفته است. حج امسال به‌خصوص با اضطراب همراه است: داعش مسوولیت سه بمبگذاری در مساجد شیعیان در تابستان امسال را بر عهده گرفته است. مسلمانان سنی و شیعه با هم حج می‌گزارند؛ دولت عربستان سعودی نگران به قتل رسیدن مسلمانانی از هر دو گروه است.
با وجود جمعیت زیادی که از بسیاری مکان‌ها در گرما گرد هم می‌آیند، خستگی، کم‌آبی و عفونت شایع می‌شود. عربستان سعودی تلاش می‌کند به شیوع سندروم ریوی خاورمیانه که ویروسی مرگبار است، پایان دهد. این دولت 25 بیمارستان در آن نواحی برپا کرده است؛ هلال‌احمر نیز 69 مرکز را اداره می‌کند.
رساندن تدارکات دشوارتر می‌شود. دولت عربستان سعودی میلیاردها دلار برای گسترش ظرفیت مکان‌های مقدس صرف می‌کند (خوشبختانه طبق یک برآورد، مراسم حج در هر سال 5 /5 میلیارد دلار نصیب این کشور می‌کند). مسجد الحرام به زودی گنجایش 6 /1 میلیون زائر را به طور همزمان خواهد داشت: طبقات اضافی، 21 هزار سرویس بهداشتی و صدها پله‌برقی و آسانسور در دست ساخت است (بانوان زائر اغلب از نبودن سرویس‌های بهداشتی کافی گلایه می‌کنند).
جمعیت در حال رشد مکان‌های مقدس را فراتر از حد تصور تغییر می‌دهد. هتل‌های پر‌زرق و برق جایگزین محله‌های قدیمی و مکان‌های غیر‌اسلامی در مکه می‌شوند. یک برج ساعت رعب‌آور در بالای مسجد الحرام پدیدار شده است. مغازه‌هایی که هر چیزی از بستنی گرفته تا ساعت‌های رولکس می‌فروشند فراوان‌اند. سامی انگاوی، مهندس معماری که اتاق فکر مرکز تحقیقات حج را اداره می‌کند، می‌گوید «مکه و مدینه قرار بود مکان‌هایی مقدس باشند، نه بازار.» اما هر جا که زائر باشد، سود هم وجود دارد.
منبع: اکونومیست