تاریخ انتشار:
اکتان‌افزای پتروشیمی نوری در مقایسه با تولیدات پالایشگاه‌ها آلایندگی کمتری دارد
تحریم، بنزین، پتروشیمی
از سال ۱۳۹۰ به تدریج تحریم‌ها شدت گرفت، طبیعتاً هدف از تحریم فشار آوردن بر منابع اقتصادی و در نتیجه فشار بر مردم و دولت جهت تسلیم شدن است. بنابراین نقاط ضعف توسط حریف شناسایی و از ضعیف‌ترین نقاط تحریم‌ها شروع شد. در دهه‌های اخیر یکی از نقاط ضعف کشور بنزین است.
حمیدرضا رستمی، مدیرعامل پتروشیمی نوری
از سال 1390 به تدریج تحریم‌ها شدت گرفت، طبیعتاً هدف از تحریم فشار آوردن بر منابع اقتصادی و در نتیجه فشار بر مردم و دولت جهت تسلیم شدن است. بنابراین نقاط ضعف توسط حریف شناسایی و از ضعیف‌ترین نقاط تحریم‌ها شروع شد. در دهه‌های اخیر یکی از نقاط ضعف کشور بنزین است. چرا که زندگی روزمره مردم، اقتصاد و تردد وسایط نقلیه شخصی و عمومی و حمل و نقل به‌شدت وابسته به بنزین است. از طرفی تولید بنزین داخلی کفاف مصرف را نمی‌دهد و نیاز به واردات دارد. لذا بنزین به دلیل اهمیتی که دارد تحریم شد. از این زمان بود که تصمیم به بستن قسمت واحدهای آروماتیکی پتروپالایشگاه‌هایی نظیر پتروشیمی نوری گرفته شد و تمهیدات لازم جهت تحویل ریفرمیت عاری از بنزن که در اصل محصول میانی این مجتمع‌هاست به شرکت ملی پالایش و پخش ایران اتخاذ شد.
بنزین به‌صورت عام ماهیتاً ترکیبی است که از اختلاط چند ماده شیمیایی به دست می‌آید و به همین دلیل ذاتاً تماس آن با بدن و استنشاق آن برای سلامتی مضر است. مهم‌ترین ترکیب بنزین ریفرمیت است که از پالایشگاه‌ها یا پتروپالایشگاه‌ها تامین می‌شود و سابقاً در دنیا جهت تنظیم آرام‌سوزی در موتورها تترا اتیل‌سرب به آن اضافه می‌شد و مدتی است که MTBE جایگزین آن شده و حدود 10 تا 15 درصد از ترکیب نهایی را تشکیل می‌دهد. این ماده نیز به‌شدت آلاینده و مضر است. از طرفی مطابق شکل زیر جهت تنظیم اکتان نهایی به ترکیب موجود مواد شیمیایی با اکتان پایین‌تر (رافینت) و در بعضی از کشورها متانول و اتانول و سایر ترکیبات نیز اضافه می‌شود و نهایتاً ترکیبی با اکتان 95-87 به دست می‌آید که جهت مصرف به بازار عرضه می‌شود.
سوالی که مطرح است این است که مسوولیت تولید و اختلاط و کنترل مشخصات کیفی بنزین جهت عرضه به بازار
(پمپ‌بنزین‌ها) با چه ارگان یا سازمانی است؟
ریفرمیت توسط پالایشگاه‌ها تولید می‌شود. در شرایط تحریم، پتروشیمی نیز ریفرمیت عاری از بنزن تولید کرد، MTBE توسط پتروشیمی بندر امام تولید می‌شود و مسوولیت اختلاط این ترکیبات و تنظیم کیفی محصول نهایی که تحویل پمپ‌بنزین‌ها می‌شود با شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران است و طبیعتاً سیستم‌های داخلی آن شرکت باید نسبت به کنترل کیفی آن اقدام کنند. در صورت اعمال کنترل‌های لازم در کیفیت محصول نهایی حاصل از اختلاط دیگر تفاوتی نمی‌کند که این مواد اولیه از چه منبعی تامین شود. منبع تامین می‌تواند پالایشگاه یا پتروشیمی یا از طریق واردات باشد.
آیا برای بنزین تحویلی به پمپ‌بنزین‌ها مشخصات تعریف‌شده‌ای وجود دارد؟
شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران مشخصات تعریف‌شده‌ای برای آن ندارد و صرفاً بر مبنای میزان بنزن و عدد اکتان بنزین را تحویل پمپ‌بنزین‌ها می‌دهد. عدد اکتان 95-87 و بنزن را حداکثر پنج درصد در نظر گرفته و مطابق شکل 1 حداقل مشخصات ذکر‌شده را ملاک عمل خود قرار می‌دهد.
عدد اکتان چیست؟
عدد اکتان مقیاسی است برای مقاومت بنزین در مقابل گرما، فشار و شروع احتراق خودبه‌خودی. لذا بر این اساس به ایزواکتان عدد 100 و به نرمال هپتان عدد صفر داده شده است. عدد اکتان بنزین عبارت است از درصد ایزواکتان در نرمال هپتان که بیانگر خاصیت ضدکوبشی آن ترکیب بوده و میزان آن برابر با سوخت مورد آزمایش در شرایط آزمون استاندارد است. به زبان ساده‌تر هر چه عدد اکتان سوخت بیشتر باشد، آن سوخت در مقابل پدیده احتراق مخرب و فشار و گرما مقاوم‌تر است. عدد اکتان بنزین معمولی 87 و بنزین سوپر 95 است. وقتی گفته می‌شود عدد اکتان بنزین 90 است یعنی کیفیت سوخت این بنزین با مخلوطی از 90 درصد ایزواکتان و 10 درصد هپتان نرمال برابر است.
با توجه به تعریف مذکور همان‌طور که در جدول زیر ملاحظه می‌شود ترکیبات مختلف عدد اکتان متفاوتی دارند. به‌عنوان مثال، نمونه‌های مختلفی از بنزین و ترکیب درصد اجزای تشکیل‌دهنده آن در جدول زیر ارائه شده است. نمونه‌های جدول بیانگر استفاده از ترکیبات مختلف مانند MTBE و اتانول و بوتانول و اتیل بوتیریت به جای یکدیگر با غلظت 10 درصد در ترکیب اصلی و تغییرات اندک در غلطت سایر ترکیبات است، به‌طوری که اکتان یکسانی در محصول نهایی به دست آید. از ریفرمیت به بعد ترکیبات ثابت بنزین هستند.
بنزین چیست؟
بنزین ترکیبی است از اجزای مختلف فوق‌الذکر که می‌بایست دو مشخصه اصلی در آن مورد توجه قرار گیرد.
1- مشخصات مورد نیاز جهت عملکرد مناسب موتور 2- قوانین منطقه‌ای و الزامات زیست‌محیطی.
دو مشخصه مذکور از اصلی‌ترین چالش‌های شرکت‌های تولیدکننده بنزین در دنیاست.
عدد اکتان و RVP (فشار بخار نسبی بنزین) جهت تامین مشخصات مورد نیاز عملکرد مناسب موتور تعیین‌کننده هستند. قوانین و الزامات زیست‌محیطی در کشورهای مختلف متفاوت است اما مهم‌ترین فاکتورهای محدودکننده میزان بنزن و ترکیبات اکسیژن‌دار و گوگرددار و RVP(فشار بخار نسبی بنزین) در بنزین است.
بنزینی که در پمپ‌بنزین‌ها توزیع می‌شود چه مشخصه‌ای باید داشته‌باشد؟
در صورتی که کنترل‌های لازم توسط مسوولان ذی‌ربط شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران انجام شود، فارغ از اینکه منابع تامین مواد اولیه از پالایشگاه یا پتروشیمی یا وارداتی باشند. حداقل‌های لازم به‌صورت زیر است:
بنزن حداکثر پنج درصد حجمی
ترکیبات آروماتیک حداکثر 45 درصد حجمی
MTBE حداکثر 15 درصد حجمی
psi 7-8 RVP
گوگرد 50 پی‌پی‌ام
اکتان بنزین معمولی 87
اکتان بنزین سوپر 95.
ریفرمیت چیست؟
ریفرمیت خود ترکیبی از اجزای مختلف است و یکی از اصلی‌ترین اجزای تشکیل‌دهنده بنزین بوده و همان‌طور که قبلاً نیز اشاره شد، حدود 45 درصد از بنزین را تشکیل می‌دهد. ترکیبات خطی شاخه‌دار و آروماتیک‌های مختلف اجزای این ترکیب بوده و به همین دلیل عدد اکتان بالایی دارند و میزان سولفور در آن یک ppm است. ریفرمیت در پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌های تامین‌کننده اکتان‌افزا با فرآیند کاملاً یکسانی به شرح شکل2 تولید می‌شوند.
همان‌طور که اشاره شد بنزن مهم‌ترین ترکیب آروماتیکی است که برای سلامت مضر بوده و مطابق الزامات زیست‌محیطی محدود شده است. لذا این ترکیب در واحدهای جداسازی بنزن در پتروشیمی جداسازی شده و ترکیبی عاری از بنزن (حداکثر دو درصد حجمی) تولید و محموله‌ها تحت نظارت اداره نظارت بر صادرات نفتی تحویل شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران می‌شود. مطابق شکل3 که دو حالت تولید عادی و تولید اکتان‌افزا را نشان می‌دهد، در حالتی که پتروشیمی نوری در مدار تولید اکتان‌افزا قرار دارد بنزن آن جدا و به پتروشیمی پارس ارسال می‌شود.
در حالی که فقط پالایشگاه تبریز و اراک واحد جداسازی بنزن همانند پتروشیمی دارند و نیاز است سایر پالایشگاه‌ها نیز نسبت به احداث واحدهای جداسازی بنزن اقدام کنند به همین دلیل است که پتروپالایشگاه‌ها مد نظر سرمایه‌گذاران در جهان قرار گرفته‌اند تا ضمن کاهش قیمت بنزین، با جداسازی بنزن و احیاناً سایر آروماتیک‌ها اقتصادی‌تر عمل کنند و برحسب نیاز بازار نسبت به تولید آروماتیک‌ها یا بنزین یا هر دو مطابق شکل زیر (برگرفته از اگزون‌موبیل) اقدام می‌کنند. بنابراین بنزین با اکتان بالا 
«High RON gasoline» یکی از محصولات فرعی واحدهای آروماتیکی در جهان بوده و تولید آن در واحدهای آروماتیکی کشور ایراد محسوب نمی‌شود.
همان‌طور که در شکل مقایسه فرآیند تولید ریفرمیت ملاحظه می‌شود، برای تولید ریفرمیت نیاز به نفتای تصفیه‌شده است(شکل4). در پالایشگاه و پتروپالایشگاه‌ها از نفت خام و میعانات گازی نفتای تصفیه‌نشده به دست می‌آید. این نفتای تصفیه‌نشده تحت فشار هیدروژن و با عبور از بستر کاتالیستی تصفیه می‌شود. ترکیبات گوگرددار، اکسیژن‌دار، نیتروژن‌دار و فلزات سنگین همراه نفتای تصفیه‌نشده در این شرایط عملیاتی جداسازی شده و محصولی عاری از ترکیبات مذکور و در حد یک ppm (یک قسمت در میلیون) و بعضاً یک ppb (یک قسمت در بیلیون) به دست می‌آید، این محصول نفتای تصفیه‌شده نامیده می‌شود که خوراک واحدهای ریفرمینگ است.
واحدهای ریفرمینگ از جنگ جهانی دوم به دلیل نیاز به بنزین گسترش یافته است. هدف این واحدها افزایش عدد اکتان محصول است. در این واحد ترکیبات خطی به ترکیبات خطی شاخه‌دار و حلقوی اشباع‌شده و سپس حلقوی اشباع‌نشده و نهایتاً به آروماتیک‌های مختلف تبدیل می‌شود که ریفرمیت نامیده می‌شود. همان‌طور که قبلاً نیز اشاره شد، ترکیبات شاخه‌دار و آروماتیک‌ها دارای عدد اکتان بالایی هستند. به همین دلیل ریفرمیت به عنوان جزء اصلی تشکیل‌دهنده بنزین مورد استفاده قرار می‌گیرد. ریفرمیت در پالایشگاه‌ها جهت تولید بنزین معمولی و سوپر مورد استفاده قرار می‌گیرد و در صورتی که خوراک پتروشیمی‌ها باشد، اجزای تشکیل‌دهنده آن به‌صورت محصول خالص تفکیک می‌شوند. برای نمونه پالایشگاه اصفهان و پتروشیمی اصفهان دو شرکت جدا از هم هستند و پتروشیمی اصفهان خوراک ریفرمیت را از پالایشگاه اصفهان دریافت و نسبت به جداسازی ترکیبات تشکیل‌دهنده ریفرمیت اقدام می‌کند و قبل از احداث پتروشیمی اصفهان، پالایشگاه اصفهان این ریفرمیت را به بنزین معمولی و سوپر تبدیل می‌کرد.
در کشور چهار مجتمع آروماتیکی وجود دارد، همان طور که تشریح شد پتروشیمی اصفهان صرفاً یک واحد آروماتیکی است اما آروماتیک پتروشیمی بندر امام، پتروشیمی بوعلی سینا و پتروشیمی نوری (برزویه) واحدهای پتروپالایشگاهی هستند. یعنی تلفیق پالایشگاه اصفهان و پتروشیمی اصفهان می‌شود به‌عنوان مثال آروماتیک بندر امام.
به‌جز پتروشیمی اصفهان سایر آروماتیک‌های کشور پتروپالایشگاه هستند، یعنی هم واحدهای پالایشگاهی تولید ریفرمیت دارند و هم واحدهای جداسازی آروماتیک. بنابراین سرمایه‌گذاری جهت احداث پتروپالایشگاه، اقتصادی‌تر از پالایشگاه است. این مجتمع‌ها از قبل در جهت افزایش ارزش افزوده در زنجیره تولید احداث شده‌اند و همزمان توان تولید اکتان‌افزا یا حتی در صورت نیاز بنزین عاری از بنزن و همچنین آروماتیک را دارند و اصولاً همان‌طور که اشاره شد برای تولید ریفرمیت در پالایشگاه‌ها و در پتروپالایشگاه‌ها فرآیند یکسانی طی می‌شود، ضمن اینکه واحدهای آروماتیک کشور توان جداسازی بنزن و سایر آروماتیک‌ها را نیز دارند.
بنابراین محصول اکتان‌افزای تولیدی پتروشیمی نوری (برزویه) در مقایسه با تولیدات پالایشگاه نه‌تنها آلاینده نیست، بلکه از آلایندگی کمتری برخوردار است. چراکه پالایشگاه‌ها قادر به جداسازی بنزن نیستند، همان‌طور که تشریح شد اکتان‌افزای تولید پتروشیمی نوری به دلیل وجود واحدهای جداسازی آروماتیک و بنزن حداکثر دارای دو درصد حجمی بنزن بوده و جهت اختلاط و تولید بنزین از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است. در صورتی که به صورت مجزا با سایر ترکیبات لازم جهت تولید بنزین مخلوط شود، محصول نهایی در بالاترین مشخصه بنزین قرار گرفته و بنزن موجود کمتر از یک خواهد شد و همانند سایر پتروپالایشگاه‌های دنیا بر مبنای نیاز بازار و اقتصاد و منافع خود تصمیم به تولید اکتان‌افزا یا آروماتیک و یا هردو می‌گیرند. این شرکت نیز همانند سایر پتروپالایشگاه‌ها عمل می‌کند چه اینکه این محصول را به شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران تحویل دهد یا نسبت به صادرات آن اقدام کند هر دو امکان‌پذیر بوده و بر مبنای منافع خود اقدام خواهد کرد.
وضعیت بنزن در بنزین سایر نقاط جهان به شرح شکل5 است.
همان‌طور که در نقشه ملاحظه می‌شود فقط در کشورهایی نظیر کانادا، آمریکا، اروپا و استرالیا میزان بنزن موجود در بنزین یک درصد است و در سایر نقاط جهان تا پنج درصد است.
با توجه به مطالب فوق اگر مسوولان ذی‌ربط مصمم به کاهش بنزن از پنج درصد به یک درصد و همچنین کاهش آروماتیک از 45 درصد به 35 درصد همانند استاندارد اروپا در مقیاس کشوری هستند، به جای اتهام‌زنی به پتروشیمی باید نسبت به ایجاد واحدهای جداسازی بنزن و آروماتیک در پالایشگاه‌ها همانند پتروشیمی‌ها اقدام کنند.
دیدگاه تان را بنویسید