در «سیستم اطلاعات مدیریت» گره‌های مختلف تجارت همچون حلقه‌های یک زنجیر به‌هم متصل شده است
راستی‌آزمایی اظهارنامه تجار
امروزه پیشرفت و توسعه روزافزون فناوری اطلاعات در سطح جهانی باعثتغییر و تحولات بنیادین در تجارت خارجی شده است.
حبیب‌الله راد/رئیس پژوهشکده سامانه‌های هوشمند کاربردی گمرک ایران
امروزه پیشرفت و توسعه روزافزون فناوری اطلاعات در سطح جهانی باعث تغییر و تحولات بنیادین در تجارت خارجی شده است. تجارت خارجی یکی از مهم‌ترین عوامل موثر در اقتصاد کشورهاست به طوری که بر بخش‌های مختلف اقتصادی تاثیر مستقیم و قابل توجهی دارد. در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران به دلیل عدم تعادل در مبادلات خارجی و کسری تجاری (افزایش واردات نسبت به صادرات کالاهای غیرنفتی) به‌طور مستقیم بر بازار داخلی تاثیرگذار است و می‌تواند بستر تورم را فراهم کند. به‌طور مثال در تحقیقی نشان داده شده است که تجارت خارجی و خصوصاً واردات ۲۰ تا ۳۰ درصد بر تورم موجود در ایران تاثیرگذار بوده است.
ترکیب سخت‌افزار و نرم‌افزار، فناوری اطلاعات را تشکیل می‌دهد و به طور جدی این موضوع را مطرح می‌سازد که اصلی‌ترین شاخص قرن 21، نفوذ فناوری اطلاعات بر تمام دامنه اقتصاد است. فناوری اطلاعات را می‌توان به‌عنوان ابزار اصلی جهانی شدن در عصر حاضر دانست که موجب تغییر و تحولات بسیاری در زمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و چالشی برای کشورها در عرصه بین‌المللی شده است به طوری که بی‌شک مهم‌ترین و بارزترین وجه تمایز اقتصاد امروز و دیروز، جهانی شدن و مهم‌ترین ابزار جهانی شدن اقتصاد، تکنولوژی‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات است. یکی از مهم‌ترین پیامدهای جهانی شدن، افزایش رقابت در سطح بین‌المللی در حوزه اقتصاد است، رشد حیرت‌انگیز فناوری اطلاعات زمینه‌ساز گسترش روزافزون تجارت الکترونیک و به حداقل رسیدن محدودیت‌های جغرافیایی شده است به‌گونه‌ای که سرعت در تجارت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مولفه‌های موثر در بازار، نقش مهمی در کارایی اقتصاد کشورها دارد.
گمرک سازمانی است که مسوول اعمال سیاست‌های اقتصادی دولت‌ها در جهت اجرای استراتژی‌های تجارت خارجی است. گمرک با کنترل عملکرد تجار، نسبت به اعمال قوانین و مقررات حوزه تجارت اقدام می‌کند. پیچیدگی فرآیند کنترل تجارت خارجی با استراتژی‌های دولت‌ها رابطه مستقیم دارد. صادرات و واردات از مبادی رسمی با صدور مجوزهایی توسط سازمان‌های مختلفی امکان‌پذیر می‌شود. نحوه تجارت و نوع کالاها، تعیین‌کننده سازمان‌های دخیل در فرآیند تجارت هستند. باید توجه داشت که اساس عملکرد کلیه سازمان‌ها قبل از ورود کالا به کشور بر اساس اعتماد به خوداظهاری تجار است، از این رو گمرک، به‌عنوان دروازه ورود کالا، با تطبیق کالا و مجوزهای صادره امکان راستی‌آزمایی اظهار تجار را دارد و این موضوع گمرک را در چرخه تجارت خارجی در جایگاهی ممتاز قرار داده است. از سوی دیگر گمرک تنها سازمانی است که درآمد کسب شده را به خزانه دولت برای مصارف عمومی ریخته و می‌توان عملکرد آن را بر اساس این شاخص سنجید.
باید توجه داشت که قاچاق کالا همچون روشی میانبر، به‌عنوان راهکاری جهت واردات و صادرات بدون تشریفات قانونی، امکان حذف بسیاری از این هزینه‌هایی را که در مسیر قانونی به تجار تحمیل می‌شود، میسر کرده است. قاچاق کالا موجب اختلال در نظام اطلاعات اقتصادی و تصمیم‌گیری کشورها خواهد شد و نتیجتاً سیاستگذاری تعرفه‌ای دولت‌ها در حوزه تجارت محقق نخواهد شد و به‌طور غیرمستقیم اثری منفی بر اقتصاد کشور خواهد داشت. با افزایش روزافزون تجارت، گمرک با چالش اعمال قانون برای کشف تخلف و بدون کاهش سرعت تجارت روبه‌رو شده است. هر چه حجم تجارت گسترده‌تر شود فرآیند راستی‌آزمایی پیچیده، هزینه‌بر و دشوارتر خواهد شد. بهره‌گیری از روش‌های مبتنی بر بازرسی کلیه کالاها موجب کاهش سرعت در تجارت می‌شود، از آنجا که این کاهش اثر مستقیم روی اقتصاد کشورها دارد، افزایش سرعت و ایجاد تسهیل در تجارت خارجی بدون کاهش امنیت مورد توجه قرار گرفته است. هرچند در نگاه اول این‌گونه تصور می‌شود که امنیت و سرعت دو مقوله متضاد هستند که افزایش یکی تاثیر معکوس بر دیگری خواهد داشت. در مطالعات تحقیقاتی نشان داده شده است که هر روز تاخیر در امر تجارت، حداقل معادل 5/0 درصد
ارزش کالا هزینه به تجار تحمیل می‌کند. به عبارت دیگر اگر تجارت کالایی 20 روز به طول انجامد و با انجام اصلاحاتی بتوان زمان تجارت را به 10 روز کاهش داد، حداقل به میزان پنج درصد ارزش کالا، برای صادرکنندگان صرفه‌جویی ایجاد خواهد شد. در تحقیق دیگری نشان داده شده است که هر روز تاخیر در تجارت معادل یک درصد از سود تجارت را کاهش می‌دهد.
در گذشته اغلب کشورهای دنیا با روش‌های سنتی اقدام به کنترل تجارت خارجی می‌کردند. همان‌طور که اشاره شد در پی پیشرفت تکنولوژی، گسترش صنایع و جمعیت کشورها، حجم تجارت به شکل چشمگیری افزایش یافته است. از این‌رو روش‌های سنتی که متکی به کاغذ و انسان است به طور محسوسی کارایی خود را از دست داده‌اند. در حال حاضر در حوزه‌های مختلف اقتصادی تلاش‌هایی جهت بهره‌گیری از فناوری‌های روز دنیا برای افزایش اطمینان از اجرای قوانین در حال انجام است.
بنابراین همان‌طور که اطمینان از امنیت و اعمال مقررات و قوانین دارای اهمیت ویژه است، سرعت در تجارت نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. اطمینان از امنیت بدون کاهش سرعت در تجارت چالشی است که دولت‌ها در تجارت بین‌المللی با آن روبه‌رو هستند. اهمیت این موضوع در اغلب گزارش‌ها و مقالات بانک جهانی، سازمان تجارت جهانی و سازمان جهانی گمرک مورد تاکید قرار گرفته است. سازمان جهانی گمرک برای تسهیل عملیات تجاری و در درون آن تشریفات گمرکی، با الزامات امنیتی و کنترلی، استانداردهای هفده‌گانه‌ای را به‌عنوان چارچوب برای عملیات گمرکی معرفی کرد. در این اسناد سیستم یکپارچه گمرکی با رونمای پنجره واحد تجاری و سیستم مدیریت ریسک، به‌عنوان ابزارهایی برای رسیدن به اهداف معرفی شده است. توسعه و اجرای سیستمی یکپارچه، که در حوزه سازمانی به ارائه خدمات بهنگام بپردازد طی سال‌های اخیر با چالش‌هایی روبه‌رو بوده است. این سیستم باید توانایی پوشش دامنه عملیاتی تجارت را داشته باشد و بستر ارسال و دریافت پیام بین تمام افراد ذی‌نفع درون‌سازمانی و برون‌سازمانی را فراهم کند، از این‌رو تضمین یکپارچگی داده‌ها، دسترس‌پذیری داده‌ها به‌صورت متمرکز و ارائه
خدمات بهنگام با توجه به پراکندگی گمرکات در طول مرزها یکی از چالش‌های طراحی سیستم یکپارچه است.
با بهره‌گیری از سیستم یکپارچه گمرکی با رونمایی پنجره واحد تجاری، امکان دسترسی به اطلاعات زنجیره تامین به‌صورت بهنگام فراهم شده و امکان بهره‌برداری از سیستم مدیریت خطر برای تعیین نرخ خطر محموله‌ها فراهم خواهد شد. با تخصیص هوشمند منابع و تجهیزات بازرسی، همچون دستگاه‌های کشاف پرتوی (X-Ray)، به محموله‌های پرخطر شناسایی شده علاوه بر افزایش میزان امنیت، خروج بلادرنگ محموله‌های کم‌خطر امکان‌پذیر می‌شود و می‌توان شاهد تسریع در ترخیص همراه با افزایش امنیت بود.
برنامه گمرک ایران
گمرک ایران طی دو سال اخیر با تعریف سه برنامه، منطبق با استانداردهای جهانی و چارچوب‌های بین‌المللی، در نقشه راهبردی خود برای تحقق تسهیل همراه با بهبود امنیت اقدام کرده است. توسعه سامانه جامع امور گمرکی (ICCS) با هدف پوشش چرخه تجارت و یکپارچه‌سازی داده‌های این حوزه به‌عنوان اولین برنامه مورد توجه قرار گرفت. این سامانه در حال حاضر رویه‌های اصلی گمرک را در بیش از 90 گمرک پوشش می‌دهد. با بهره‌گیری از این سامانه امکان پاسخگویی به سوالاتی همچون چه میزان کالا به محوطه گمرکی وارد شده و از این میزان چقدر به کشور وارد شده است، پاسخ داده می‌شود. این سامانه به گونه‌ای طراحی شده که گره‌های مختلف تجارت همچون حلقه‌های یک زنجیره به یکدیگر متصل شده‌اند.
پنجره واحد تجارت فرامرزی به‌عنوان دومین برنامه گمرک مورد توجه قرار دارد. با بهره‌گیری از این سامانه امکان ارتباط بهنگام با ذی‌نفعان بیرونی محقق خواهد شد، به‌گونه‌ای که تجار، سازمان‌های صادرکننده مجوز، شرکت‌های کشتیرانی و حمل و نقل در فضای اینترنت امکان ارتباط بهنگام را با گمرک خواهند داشت. در حال حاضر این برنامه به موفقیتی 60درصدی در این حوزه رسیده است و پیش‌بینی می‌شود در پایان سال جاری 90 درصد از ذی‌نفعان بیرونی را پوشش دهد. با بهره‌برداری از پنجره واحد تجارت فرامرزی سوالاتی همچون: چه میزان کالا از کشور مبدأ به سمت ایران بارگیری شده است و چقدر در راه ایران است، پاسخ داده خواهد شد.
بهره‌گیری از سیستم مدیریت ریسک هوشمند برای خودکارسازی فرآیندها و حذف دخالت انسانی به‌عنوان برنامه سوم گمرک در نقشه راه خود مورد توجه قرار گرفته است. در حال حاضر توسعه این سیستم در یکی از گمرکات اجرایی به‌عنوان گمرکی پایلوت مورد توجه قرار دارد. این سیستم بر پایه هوش ماشینی عمل خواهد کرد.
دیدگاه تان را بنویسید