همه ما اقتصاددانیم

چهاردهمین کتاب از مجموعه مختصر مفید نشر ماهی با عنوان اقتصاد منتشر شد. در میان تازه‌های نشر در حوزه اقتصاد می‌توان به این کتاب جیبی کوچک و البته پرمحتوا اشاره کرد. نشر ماهی چند سالی است که ترجمه و انتشار مجموعه مختصر مفید را آغاز کرده است. این مجموعه کتاب‌ها توسط انتشارات آکسفورد و به زبان انگلیسی منتشر می‌شود و سپس توسط تیمی به سرپرستی و مدیریت احمدرضا تقاء و توسط مترجمان نام‌آشنا و مختلف ترجمه می‌شود. اما جدیدترین عنوان از این مجموعه کتاب «اقتصاد» است که توسط جعفر خیرخواهان ترجمه و روانه بازار کتاب شده است.

این کتاب با عنوان اصلی «مقدمه‌ای بسیار مختصر بر علم اقتصاد» توسط پارتا داسگوپتا نوشته شده است. انتشارات آکسفورد نیز این کتاب را در سال 2007 منتشر کرده است. نویسنده در پیشگفتار کتاب به این نکته اذعان دارد که «نگارش کتابی مختصر و مفید درباره علم اقتصاد با وجود آسانی دشوار نیز هست. چون همه ما به نوعی اقتصاددانیم. برای مثال لازم نیست کسی به ما توضیح دهد قیمت چیست چون هر‌روزه با انواع و اقسام قیمت‌ها سروکار داریم. شاید نیاز باشد کارشناسان توضیح دهند چرا بانک‌ها به سپرده‌های مردم بهره می‌پردازند، چرا ریسک‌گریزی مفهومی پیچیده است، یا چرا در روش فعلی اندازه‌گیری ثروت، هدف و غایت اصلی اندازه‌گیری ثروت نادیده می‌ماند اما هیچ‌یک از این مفاهیم برای ما بیگانه نیست. همچنین به سبب اهمیت اقتصاد در زندگی ما وقتی احساس می‌کنیم اوضاع اقتصادی خراب است، در این‌باره که چه باید کرد تا اوضاع روبه‌راه شود، دیدگاه‌هایی داریم. به راحتی هم دست از دیدگاه‌هایمان برنمی‌داریم چون اخلاقیات ما منش سیاسی ما را پدید می‌آورد و سیاست‌ورزی ما اقتصادیات ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد.» دشواری‌های بیان مقدمه‌ای موجز بر علم اقتصاد داسگوپتا را وادار می‌کند تا طرحی برای این کتاب در نظر بگیرد که شاید در نحوه نگارش کتب اقتصادی منحصربه‌فرد است. او دو کودک به نام‌های بکی و دستا را که زندگی‌شان زمین تا آسمان با هم تفاوت دارد انتخاب می‌کند و آنها را نوه‌های خودش می‌نامد. داسگوپتا کتابش را بر اساس زندگی این دو کودک که یکی در آمریکا و دیگری در اتیوپی ساکن هستند، جلو می‌برد.

کتاب اقتصاد با بیش از 250 صفحه مشتمل بر هشت فصل است. نویسنده در فصل اول با عنوان «تاریخ اقتصادی کلان»، با محور قرار دادن زندگی دو شخصیت اصلی کتاب به روشن ساختن مسیرهایی می‌پردازد که شرایط جاری خانواده‌های آنها را رقم زده است. این خمیر‌مایه تاریخ اقتصادی است. داسگوپتا رایج‌ترین خط‌کش مورد استفاده برای موفقیت‌ها و شکست‌ها را سرانه تولید ناخالص داخلی در نظر می‌گیرد و معتقد است چه بخواهیم، چه نخواهیم این اصطلاح چنان در آگاهی عمومی ریشه دوانده است که اگر کسی بانگ برآورد که «رشد اقتصادی!» نیازی نیست بپرسیم رشد چه چیزی؟

فصل دوم کتاب «اعتماد» نام دارد که در آن به وجه قابل قبول بودن معاملات اقتصادی می‌پردازد و شرایطی را بیان می‌کند که در آن التزام به تعهدات باید به گونه‌ای باشد که در هر مرحله از توافق فارغ از اینکه چه کسی نفع می‌برد طرفین به عهد خود وفا کنند. فصل سوم «اجتماعات» نام دارد و در آن به شرایطی پرداخته می‌شود که وجود اعتماد و التزام به وفای عهد منجر به تامین منافع بلندمدت همه افراد حاضر در یک اجتماع می‌شود. چهارمین فصل کتاب اقتصاد به موضوع ملموس «بازارها» اختصاص دارد که در آن نویسنده ابتدا با تبیین مساله بازار ایده‌آل به سراغ تفاوت بازارها با ایده‌آل‌ها و مسائلی چون نارسایی بازار و انحصار می‌رود. در فصل بعدی با عنوان «علم و فناوری به مثابه نهاد» دانش به عنوان یک نمونه اعلای کالای عمومی معرفی می‌شود که استفاده از آن رقابت‌ناپذیر است. اما پس از این توضیح واضحات نویسنده این مساله را مطرح می‌کند که مشوق‌های خصوصی برای تولید دانش ناکافی و اندک است پس چاره کار یافتن راه‌های مطمئن‌تر برای پاداش‌دهی به کاشفان و مخترعان است. ششمین فصل کتاب «خانوار و بنگاه‌ها» نام دارد که مبحثی در مورد ارتباط خانوارها و بنگاه‌ها را مورد کنکاش قرار داده و به پیدایش شرکت‌های سهامی مختلف نیز اشاره دارد‌. «توسعه اقتصادی پایدار» و «رفاه اجتماعی و دولت دموکراتیک» دو فصل پایانی کتاب هستند که مفاهیم مدرن اقتصاد و ارتباط با اجتماع و سیاست در آن مدنظر قرار گرفته است. دیدگاه‌های متعارض در مورد رشد اقتصادی، سرمایه‌های طبیعی، گسترش تجارت و محیط زیست در فصل هفتم و آزادی و دموکراسی، رفاه فردی و اجتماعی، وظایف دولت و قواعد رای‌گیری دموکراتیک از نکات مورد توجه در فصل هشتم کتاب هستند. داسگوپتا در سخن پایانی کتاب اشاره‌ای دارد که دو جهان متفاوت بکی و دستا باید در برابر هم وظایفی داشته باشند؛ عرضه کمک‌های مالی و فنی از یک سو و هشدار در مورد فشارهای عظیم رشد اقتصادی بر طبیعت از طرف دیگر. او در پایان تاکید می‌کند در هیچ یک از این دو جهان برای تحقق پیشرفت اقتصادی معجون جادویی وجود ندارد.