نظارت‌ها در سطح عرضه تشدید می‌شود

زمستان 85 اتفاق عجیبی رخ داد. بیش از یک سال از عمر دولت نهم می‌گذشت و هنوز ماجرای برنج و گندم آلوده وارداتی خیلی داغ نشده بود. در چنین اوضاع و احوالی بود که وزارت صنایع و معادن دولت نهم لایحه‌ای را برای تصویب به مجلس برد که بعدها سر و صدای زیادی به پا کرد. این لایحه موسوم به بررسی مشکلات و موانع تولید و سرمایه‌گذاری صنعتی بود که مسوولان وقت وزارت صنایع و معادن آن را به زعم خود، در راستای بهبود راندمان بخش تولیدی کشور تنظیم و تدوین کرده بودند. بر اساس تبصره پنجم لایحه بررسی مشکلات و موانع تولید و سرمایه‌گذاری صنعتی که از سوی وزارت صنایع و معادن به کمیسیون صنایع مجلس رفته بود و بر اساس ماده 185، نظارت بر همه صنایع به جز صنایع دارویی در اختیار وزارت صنایع و معادن قرار می‌گرفت. متولیان سابق وزارت صنایع در واقع به دنبال این بودند تا با تصویب این لایحه در مجلس، حق نظارت بر مواد غذایی را از وزارت بهداشت گرفته و خود متولی آن شوند. با ارائه این لایحه به مجلس، منتقدان آن نیز بلافاصله به پا خاستند و در صف اول معترضان نیز وزارت بهداشت قرار گرفت چرا که وزیر سابق و متولیان بهداشت در کشور معتقد بودند حذف نظارت وزارت بهداشت بر مواد غذایی سلامت مردم را به خطر می‌اندازد.
جدال میان دو وزارتخانه دولت بر سر این لایحه سرانجام پس از کش و قوس‌های فراوان منجر به خروج این تبصره از لایحه بررسی مشکلات و موانع تولید و سرمایه‌گذاری صنعتی از دستورکار شد و وزارت بهداشت همچنان متولی نظارت بر مواد غذایی و آشامیدنی باقی ماند. با این وجود، وزارت بهداشت نیز نشان نداد که به تنهایی و با قدرت می‌تواند از پس کنترل و نظارت بر مواد غذایی تولیدی و آنچه از کشورهای دیگر وارد می‌شود، برآید. باید نزدیک به چهار سال از آن لایحه جنجالی می‌گذشت تا سازمان و ارگانی دولتی خلق می‌شد و بخشی از بار وظایف نظارتی وزارت بهداشت را بر دوش می‌گرفت. سازمان غذا و دارو که تشکیل آن یکی از خواسته‌های انجمن‌ها و تشکل‌های غذایی بخش خصوصی بود سرانجام در بهار سال 89 راه‌اندازی شد تا آن‌گونه که شورای عالی اداری در متن مصوبه خود آورد، «ارتقای سلامت، بهداشت و ایمنی مواد و فرآورده‌های غذایی، بهداشتی، تجهیزات و اقلام پزشکی و ارتقای کیفیت دارو» با تشکیل این سازمان تقویت شود.آن تشکیل سازمان غذا و دارو که یکی از وظایف جدی آن، مراقبت از سلامت مواد غذایی است، این انتظار را در جامعه ایجاد کرد که از این پس ضریب امنیت غذایی در کشور بالا رفته و حواشی کمتری از آلودگی‌های گوناگون به گوش می‌رسد. اما ظاهر امر نشان می‌دهد، تاکنون که بیش از سه سال از فعالیت سازمان غذا و دارو گذشته، این نهاد نظارتی نیز نتوانسته اطمینان کافی برای مصرف‌کنندگان مواد غذایی ایجاد کند.

برخورد در سطح بازار
مدیرکل غذای سازمان غذا و دارو معتقد است وزارت بهداشت اشراف کاملی بر صحت و سلامت مواد غذایی تولیدی و نیز محصولات وارداتی دارد. دکتر هدایت حسینی با آنکه به تازگی حکم مدیرکلی غذای سازمان غذا و دارو را از رئیس این سازمان گرفته، اما با این سمت بیگانه نیست چرا که در دولت پیشین نیز او مدیرکل نظارت و ارزیابی فرآورده‌های خوراکی و آشامیدنی این سازمان بود. حسینی در گفت‌و‌گو با «تجارت فردا» از تدوین برنامه‌های عملیاتی سازمان غذا و دارو در راستای تقویت نظارت بر سلامت مواد غذایی خبر می‌دهد و اذعان می‌کند این سازمان حجم عملیات نظارتی خود را در سطح عرضه چند برابر خواهد کرد و مراحل عملیاتی آن نیز در دست اجراست. در حال حاضر، وظیفه نظارت بر سلامت مواد غذایی و خوراکی بر عهده حوزه‌های نظارتی 49 دانشگاه علوم پزشکی در سراسر کشور است که این بخش‌ها در حوزه‌های تولیدی و نیز مبادی ورودی کشور کنترل‌های لازم را انجام می‌دهند. به گفته مدیرکل غذای سازمان غذا و دارو، به شرطی مواد غذایی و خوراکی از مبادی ورودی کشور اجازه ترخیص پیدا می‌کنند که از زیر چتر نظارتی مراکز بهداشتی عبور کرده باشند. او البته نظارت و کنترل بازار داخل را مهم‌تر دانسته و معتقد است که باید شاخص‌های نظارتی در این حوزه را تقویت کرد. حسینی موضوع استفاده از گوشت گربه در سوسیس و کالباس را نه تایید و نه تکذیب می‌کند و در پاسخ به این پرسش «تجارت فردا» که آیا گزارش‌های رسمی در این رابطه به سازمان غذا و دارو رسیده است یا خیر، تنها به ذکر این نکته اشاره می‌کند که موارد متعددی از تقلب در تولید مواد غذایی به این سازمان ارسال می‌شود و مورد بررسی نیز قرار می‌گیرد، اما نمی‌توان آنها را رسانه‌ای کرد.
موضوع استفاده از گوشت گربه یا سایر مواد غیرمجاز در تولید فرآورده‌های گوشتی، اگرچه به طور رسمی تایید نشده و فعالان صنعت سوسیس و کالباس نیز آن را دسیسه‌ای برای تخریب و نابودی این صنعت می‌دانند، اما هر چه که باشد، بی‌اعتمادی نسبت به مصرف این فرآورده‌های غذایی را در جامعه تشدید می‌کند. شاید از این رو است که مدیرکل غذای سازمان غذا و دارو که خود یک دامپزشک است، ترجیح می‌دهد وارد صحت و سقم به کارگیری گوشت گربه در فرآورده‌های گوشتی نشود و تنها به این نکته اکتفا کند که سازمان غذا و دارو و البته وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، در دوره جدید فعالیت‌های نظارتی خود، کنترل بازار عرضه محصولات را در دستور کار قرار داده و در سطح خرده‌فروشی‌ها که تعدادشان نیز کم نیست، به دنبال ردیابی مواردی است که می‌تواند نمونه‌هایی از تخلف استفاده از گوشت‌های غیرمجاز و ناخالصی‌ها در این مواد خوراکی باشد. به گفته هدایت حسینی، تشدید کنترل‌ها در سطح عرضه برای نهادهای نظارتی و بهداشتی مسلم شده است چرا که برای آنها اثبات شده که در واحدهای زیرپله‌ای و غیرمجاز تخلفاتی صورت می‌گیرد که به‌رغم کنترل‌های انجام‌شده، همچنان این بخش‌ها به فعالیت خود ادامه می‌دهند. البته فعالیتی که به نظر می‌رسد تشدید نیز شده است و واحدهای غیرمجازی به صورت مخفیانه اقدام به تولید و عرضه محصولاتی می‌کنند که نمونه استفاده از گوشت گربه شاید کوچک‌ترین خلاف آن باشد. مدیرکل غذای سازمان غذا و دارو هدف از افزایش کنترل‌ها در سطح عرضه را، شناسایی موارد تخلف و گزارش آن به مردم عنوان می‌کند تا به این طریق جلوی فعالیت‌های غیرقانونی گرفته شود. هدایت حسینی در دولت دهم نیز از مدیران عالی‌رتبه سازمان غذا و دارو بود. او سمت مدیرکل نظارت و ارزیابی فرآورده‌های خوراکی و آشامیدنی این سازمان را بر عهده داشت. او که دامپزشک است و در میان فعالان این صنعت، یکی از شناخته‌شده‌ها به حساب می‌آید، فروردین‌ماه 91 در مراسم رونمایی از سوسیس غیرگوشتی، وزیر بهداشت وقت و محمدرضا رحیمی معاون سابق رئیس‌جمهوری را همراهی کرد. در این مراسم، برای نخستین بار سوسیس غیرگوشتی که محصول تحقیقاتی خوراکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است، معرفی شد. به گفته مبتکران این فرآورده گوشتی، سوسیس غیرگوشتی با 15 درصد پروتئین گیاهی و 10 درصد چربی گیاهی، پروتئین و چربی حیوانی ندارد و در آن از نگهدارنده‌های نیتریت، نیترات و نیتروزامین استفاده نشده است و قیمت آن حداقل نصف قیمت ارزان‌ترین نوع سوسیس گوشتی موجود در بازار است.
در عکس‌هایی که از این مراسم مخابره شد، محمدرضا رحیمی با اشتیاق از این سوسیس که در حاشیه مراسم به طرز شکیلی سرو شده ‌بود، تست و به همراهان و اطرافیان خود نیز تعارف کرد. یک سال پس از این مراسم بود که او در همایشی که به عنوان روز جهانی بهداشت برگزار شده بود، به انتقاد شدید از تولیدات فرآورده‌های گوشتی در کشور پرداخت. رحیمی در آن مراسم خبر داد که برخی با واردات لاشه‌های گوشت از هند اقدام به تولید سوسیس و کالباس می‌کنند. او از عزم جدی خود و دولت دهم برای نابودی و برخورد با این تولیدکنندگان سخن گفت. حال آنکه او نه‌تنها در آن مراسم اشاره دقیق‌تری به این ادعای خود نکرد، که با پایان کار دولت دهم پرونده واردات گوشت‌های آلوده هندی و تخلف در صنعت فرآورده‌های گوشتی نیز بسته شد.