معضل کوتاه قدها

«سیستم بانکی متناسب با اقتصاد ایران رشد نیافته است و دیگر بانک‌های کوتاه‌قد نمی‌توانند سرویس لازم را به اقتصاد بدهند.» این جملات را به‌تازگی رئیس دفتر رئیس‌جمهور پیرامون وضعیت نظام بانکی عنوان کرده است. این سخنان محمد نهاوندیان در حالی بیان می‌شود که در سال‌های اخیر به کرات کارشناسان اقتصادی نسبت به وضعیت بانکی‌مان هشدار داده‌اند و نسبت به شرایطی که نظام بانکی‌مان در آن قرار گرفته است، ابراز نگرانی کرده‌اند. در شرایط فعلی ناکارآمدی نظام بانکی و خدمات‌رسانی بانک‌ها یکی از مهم‌ترین چالش‌های اقتصاد ایران به شمار آمده است.

به نظر می‌رسد نه مردم، نه فعالان اقتصادی و نه مسوولان از عملکرد سیستم بانکی راضی نیستند. بنگاه‌های اقتصادی از مشکلات در دسترسی به منابع، دولت از فقدان ابزاری برای تامین مالی بودجه، بانک مرکزی از کم‌عمقی بازار برای اجرای سیاست پولی و عده‌ای از نرخ‌های بالا در این نظام شکایت دارند. در این زمینه محمد نهاوندیان تاکید دارد که «با توجه به مشکلاتی که به بانک‌های ما در این چند سال تحمیل شده و بحث بدهی‌های معوقه موجب شده است آنچنان که شایسته اقتصاد ایران بوده سیستم بانکی ما رشد نکند و در این رابطه چالش‌ها و مشکلاتی داریم». او حتی تصریح می‌کند که «این چالش‌ها باید در طول این سال‌ها حل می‌شد، وقتی اقتصاد رشد می‌کند اما بانک رشد نمی‌کند، دیگر این بانک کوتاه‌قد نمی‌تواند سرویس لازم را به اقتصاد بدهد؛ از این‌رو بانک‌های ما رشد پیدا نکرده‌اند و امروز خود را به شکل تنگنا نشان می‌دهند که باید سیستم بانکی‌مان را تقویت کنیم».

به هر شکل نظام بانکی با مشکلاتی نظیر معوقات بالا، سودهای موهوم، دارایی‌های سمی، کفایت سرمایه پایین و... مواجه است و هر یک از این چالش‌ها باعث شده‌اند تا امروز به گفته کارشناسان و مسوولان بانک‌های «کوتاه‌قد» یا بانک‌های «کوتوله» شکل بگیرند که توانایی ارائه خدمات موردنیاز به اقتصادمان را نداشته باشند.

از سوی دیگر اگرچه همه نهادهای متولی و نظارتی امر به دنبال اصلاح نظام بانکی هستند؛ اما جالب است که هر نهاد اصلاح را از دید خود دنبال می‌کند.

به هر ترتیب به زعم کارشناسان اقتصادی هر اصلاح پیشنهادی در خصوص نظام بانکی باید به دو سوال اساسی جواب دهد: اول، اصلاحات چگونه به بهبود تخصیص منابع کمک خواهد کرد؟ و دوم، سیاستگذار چگونه می‌تواند در راستای تامین اهداف جامعه، اقداماتی را طراحی و اجرا کند؟ تجربه جهانی در این زمینه مشخص است و کشورها از ساختاری تقریباً مشابه در این زمینه استفاده می‌کنند.

به هرشکل در پرونده پیش‌رو به بررسی این موضوع می‌پردازیم که چرا سیستم بانکی متناسب با اقتصاد ایران رشد نیافته است؟ وجود بانک‌های کوتاه‌قد چه معضلاتی را در اقتصاد ایران دامن زده است؟ چرا نهاد نظارتی نتوانسته از رشد این‌گونه بانک‌ها جلوگیری کند؟ چگونه باید اصلاح نظام بانکی انجام شود که بانک‌ها از بحران پیش‌رو فاصله گیرند؟