مخمصه بانکی

هشدار از غیرمجوزها گذشته و به بانک‌های مجوزدار هم رسیده است. رئیس‌کل بانک مرکزی می‌گوید: «مردم فکر نکنند همه بانک‌های مجوزدار، وضعیت یکسانی دارند.» این یعنی همه بانک‌ها در معرض خطرند. خطر ورشکستگی که رئیس‌کل بانک مرکزی «یکی از نشانه‌های آن را سودهای بالا می‌داند» و اخیراً گفته «بانک‌ها و موسساتی که سود بالاتری می‌دهند، نهادهای در حال ورشکستگی هستند که سود بیشتر می‌دهند تا زمان بخرند.» او گفته «آن بانک‌هایی که نرخ سود بالا دارند احتمالاً دلیلش این است که ریسک بالایی هم دارند.» احتمال بروز مساله ورشکستگی بانک‌های مجوزدار نگرانی ایجاد می‌کند. به خصوص که در سال گذشته هم برخی از موسسات اعتباری - و البته بدون مجوز- ورشکسته شده و سپرده‌گذاران خود را با مشکلاتی مواجه کرده‌اند. اما حالا سیف هشدار می‌دهد که گویا این ورشکستگی شتری است که ممکن است در خانه هر بانکی بخوابد. چه آنها که مجوز دارند و چه آنها که ندارند. سخنان سیف سوی دیگری هم دارد. او مانند دیگر کارشناسان بانکی مدت‌هاست که هشدار می‌دهد سرمایه‌گذاری در بانک دیگر به شیوه گذشته، روشی بدون ریسک نیست و سپرده‌گذاران بانکی باید ریسک‌پذیر باشند. این ریسک اما به گفته سیف در مورد موسساتی که سود بالاتر می‌دهند بیشتر است. اما مساله این است که در نگاه سنتی و عمومی بانک محلی برای سپرده‌گذاری امن است. اصولاً بانک‌ها سود سپرده را تضمین می‌کنند یا به عبارتی سود مشخصی را وعده می‌دهند. رویه‌ای که در دیگر بازارها -از بازار سهام گرفته تا سکه و ارز و مسکن- وجود ندارد. اما حالا کارشناسان بانکی می‌گویند دوران بدون ریسک بودن بانک‌ها سر آمده است. سیف می‌گوید بارها به مردم هشدار داده و گفته سود بالا به معنای ریسک بالاست. پس مردم باید بانک‌های سالم را بشناسند. اما چگونه؟ تنها معیاری که رئیس‌کل بانک مرکزی بارها آن را عنوان کرده سود بالاست. اما سود بالا چند درصد است؟ یعنی سودی بالاتر از نرخ سود 15‌درصدی مصوب بانک مرکزی؟ اگر معیار شناسایی بانک‌های پر‌ریسک سود بالاتر از 15 درصد باشد، هشدار سیف شامل حال همه بانک‌های موجود می‌شود چرا که صندوق سرمایه‌گذاری در همه بانک‌ها -از خصوصی گرفته تا دولتی- سودی بالغ بر این رقم مصوب را می‌دهند. اما اگر سود بالا تنها یکی از این معیارهاست دیگر معیارها چیست؟ رئیس‌کل بانک مرکزی در گفت‌وگو با سالنامه تجارت فردا این انتقاد را مطرح کرده بود که «اگر بانکی در دنیا تحت نظارت بانک مرکزی ورشکسته شود کسی از بانک مرکزی این انتظار را ندارد چون مجوز داده تمام مسوولیت بر گردن بانک مرکزی باشد.» قطعاً این سخن درست است. اما مساله این است که در دیگر کشورهای دنیا هم صندوق ضمانت سپرده‌ها وجود دارد و هم اطلاعاتی از ریسک بانک‌ها. حال در شرایطی که در ایران نه هنوز صندوق‌های ضمانت پا گرفته‌اند و نه موسسات رتبه‌بندی، مردم بر چه اساسی باید بانک سالم و خوب را تشخیص دهند؟ در این میان وظیفه بانک مرکزی چیست؟ بانک مرکزی رسالت خود را سکوت می‌داند و اعلام گاه‌به‌گاه هشدارهایی مبهم.