تب پیکتی

پیکتی، به تعبیر دبیر آمریکایی نشریه فایننشال تایمز، به «یک ستاره اقتصاددان» تبدیل شده است. کتاب او درباره نابرابری اقتصادی است که به این دلیل او را به یک اقتصاددان غیرمتعارف بدل می‌کند. نابرابری، در نتیجه بحران و واکنش شدید علیه یک‌درصدی‌ها (اقلیت ثروتمند جامعه)، به یکی از مهم‌ترین مسائل سیاسی دوران تبدیل شده است. پیکتی سنت کلاسیک آدام اسمیت و دیوید ریکاردو در اواخر قرن 18 و اوایل قرن 19 را خاطرنشان می‌کند. این نگرش، اقتصاد سیاسی را به‌عنوان یک نظم تاریخی و اخلاقی می‌بیند. همچنین او به‌جای ساختن مدل‌های ریاضی که اقتصاددانان جریان اصلی بدان مشتاق‌اند به مطالعه تجربی روندهای اقتصادی علاقه‌مند است.
اما گذشته از آرا و نظرات پیکتی، درباره کتاب ارزشمند او بارها و بارها سخن گفته شده است، اما در این نوشتار قصد داریم به بررسی ترجمه‌های فارسی موجود از این کتاب در بازار ایران بپردازیم و برخی نقاط ضعف و قوت آنها را بیان کنیم. همان‌طور که می‌دانیم کتاب سرمایه در قرن بیست و یکم در ابتدا در سال 2013 و به زبان فرانسه منتشر شد، و چند ماه بعد یعنی در بهار سال 2014 نسخه انگلیسی آن ترجمه و روانه بازار شد.
از همین رو شاید بد نباشد اگر پیش از پرداختن به نسخه فارسی کمی با فرآیند ترجمه همین کتاب از زبان فرانسه به انگلیسی آشنا شویم. مترجم کتاب سرمایه در قرن بیست ‌و یکم به زبان انگلیسی آرتور گلدهامر است. او که در آستانه 70سالگی است فارغ‌التحصیل دانشگاه ام‌آی‌تی در مقطع دکتراست و اکنون در مرکز مطالعات اروپا در دانشگاه هاروارد مشغول فعالیت است. او کارشناس برجسته مسائل فرانسه و اروپا نیز هست چنان‌که در مورد رخدادهای اروپا دائماً از او نظرخواهی می‌شود. گلدهامر حدود چهار دهه است که به ترجمه از فرانسه به انگلیسی مشغول است و بارها جوایزی برای ترجمه‌ها و رساله‌های پژوهشی‌اش دریافت کرده است.
او در یکی از آخرین افتخاراتش در سال 2012 جایزه سالانه انجمن مترجمان آمریکا را دریافت کرد. کتاب سرمایه پیکتی تقریباً یکصدمین کتابی است که او ترجمه کرده است. به گفته خود او، ترجمه این کتاب پنج ماه به صورت تمام‌وقت، زمان برده است. با این مقدمه به سراغ سه ترجمه موجود از این کتاب در زبان فارسی می‌رویم. بررسی ما در این بخش با رعایت تقدم زمانی انتشار این ترجمه‌هاست.

نخستین نسخه!
پنجشنبه هجدهم دی‌ماه 93، جلسه رونمایی از نخستین ترجمه فارسی کتاب «سرمایه در قرن بیست و یکم» اثر توماس پیکتی برگزار شد. اصلان قودجانی، مترجم کتاب، به گفته خودش متن انگلیسی را طی 87 روز، یعنی کمی کمتر از سه ماه، به فارسی ترجمه کرده است. این ترجمه با مقدمه و نظارت محسن رنانی، استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه اصفهان، منتشر شده است. سرعت ترجمه و انتشار کتاب «سرمایه در قرن بیست و یکم» به زبان فارسی و همچنین مقدمه آغازین کتاب، طبعاً حس کنجکاوی را در مورد چند و چون این ترجمه برمی‌انگیزد. گفتنی است که نثر انگلیسی کتاب بسیار روان است و با وجود ارجاع‌های متعدد پیکتی به رمان‌نویسان قرن نوزدهم، برای کسانی که با دانش اقتصادی آشنا باشند، دشواری خاصی ندارد.
اما چنان که خواهیم دید، آنچه به فارسی تحت عنوان ترجمه کتاب سرمایه در قرن بیست و یکم منتشر شده متنی سرشار از خطا، غیردقیق، شتاب‌زده و کاملاً ناویراسته است. مشکلاتی که در این ترجمه وجود دارد سه یا چهار نوع است.
برخی ناشی از عدم آشنایی کافی مترجم با زبان انگلیسی است، برخی دیگر ناشی از عدم آشنایی او با مفاهیم اقتصادی و عرصه‌ای است که کتاب در آن نگارش یافته، بخش دیگری هم اشتباه زبانی نیست، بلکه تحریف مفهومی است و بالاخره بخش‌هایی از مطالب کتاب هم ضمن ترجمه حذف شده یا جاافتاده است. در نهایت گفتنی است ناشر این نسخه از ترجمه فارسی سرمایه، انتشارات نقد فرهنگ است.

نسخه چهارنفره!
اوایل اردیبهشت‌ماه سال جاری، نخستین چاپ کتاب «سرمایه در سده بیست و یکم، توماس پیکتی و هزارتوی سرمایه‌داری» منتشر شد. این کتاب در واقع چکیده‌ای کاربردی از کتاب «سرمایه در سده بیست و یکم» نوشته توماس پیکتی است. به علاوه چکیده مقالاتی از دیوید هاروی، جان بلامی فاستر و مایکل پیتس پرابات پاتنایک، ریچارد ولف، الکس کالینیکوس و خسرو پارسا نیز در این کتاب آمده است.
این نسخه را به لحاظ دارا بودن ویژگی اخیر، می‌توان ممتاز تلقی کرد. البته شاید بتوان گفت این نسخه به نوعی تفسیر و تحلیل‌های دیگران را هم در ترجمه متن اصلی لحاظ کرده و همان‌طور که اشاره شد، ترجمه متن با تلخیص صورت گرفته است. ترجمه این کتاب را خسرو کلانتری، مجید امینی، احمد سیف و بابک پاشا جاوید به طور مشترک بر عهده داشته‌اند. کتاب یاد‌شده با شمارگان 1100 نسخه در 174 صفحه به بهای 9500 تومان از سوی نشر کلاغ به بازار کتاب عرضه شده است.

نسخه دونفره!
این نسخه که آخرین و جدیدترین ترجمه موجود از این کتاب پرسروصداست، هفته قبل یعنی در نیمه دوم اردیبهشت‌ماه، توسط انتشارات نشر آمه به چاپ رسیده است.
محمدرضا فرهادی‌پور و علی صباغی کار ترجمه این کتاب را بر عهده داشته‌اند. فرهادی‌پور در جلسه رونمایی از این کتاب نکات حاشیه‌ای جالبی را از تجربه ترجمه این کتاب بیان می‌دارد: «این ترجمه چند درس بزرگ برای من داشت.
اول آنکه وقتی من از دکتر علی دینی درخواست کردم تا مقدمه‌ای بر این کتاب بنویسد، ایشان بعد از نوشتن مقدمه مفصلی برای اطلاع پیکتی و به رسم ادب به او ای‌میل زدند و اطلاع دادند که من بر ترجمه فارسی کتاب شما مقدمه‌ای نوشتم. پیکتی در جواب گفته بود که من دوست ندارم بر کتاب من فرد دیگری مقدمه‌ای بنویسد. لذا دکتر دینی با اینکه وقت صرف کرده بودند از این کار منصرف شدند و به بنده گفتند که از نظر اخلاقی درست نیست.
این اولین درس من از ترجمه این کتاب بود. دومین درس من از این ترجمه این بود که وقتی من به پیکتی که الان یک میلیاردر و با شهرتی فراوان است هر موقع ای‌میل زدم ایشان جواب دادند. توصیه آخر بنده این است که اگر رشته‌تان اقتصاد نیست و به توزیع نابرابر درآمدها علاقه ندارید این کتاب را نخوانید ولی اگر این‌گونه هستید حتماً این کتاب را تهیه و مطالعه کنید.»
علی صباغی دیگر مترجم کتاب نیز در تکمیل صحبت‌های همکارش گفت: «بنده و آقای فرهادی‌پور تمام سعی‌مان را کردیم که کار خوبی از آب در بیاید و بارها شد که ما متن ترجمه‌ای را می‌خواندیم تا اشکال تایپی و یا اشکال املایی نداشته باشد لذا فکر می‌کنم آنچه پیش‌رو دارید حاصل وقت و انرژی بسیاری باشد که برای این کار گذاشته شد.»
نکته قابل تامل در باب ترجمه کتب خارجی این است که هراندازه ترجمه‌های موجود از یک کتاب کامل‌تر و دقیق‌تر باشند، نیاز به ترجمه جدیدتر وجود نخواهد داشت و بالطبع سایر مترجمان نیز انگیزه‌ای از این بابت پیدا نخواهند کرد. این نکته همان چیزی است که احتمالاً در سیر روند ترجمه‌های مختلف این اثر مشاهده شده است. شایان ذکر است تیراژ اولیه کتاب هزار نسخه است که با قیمت ۶۵ هزار تومان روانه بازار خواهد شد.