آرزوی پست

زیان‌دهی شرکت پست در بین شرکت‌های دولتی کشور موضوع تازه‌ای نیست و ریشه در سال‌های گذشته دارد اما رکود اقتصادی و بحران‌های اخیر باعث شده زیان‌دهی این شرکت به چند برابر برسد به طوری که به گفته مسوولان امر زیان انباشته شرکت پست به حدود 300 میلیارد تومان رسیده است که این امرگویای زمین‌گیر شدن شرکت پست است. حتی این مساله باعث شد مدیرعامل جدید شرکت پست نیز این حقیقت را پنهان نکند و در مراسم معارفه خود از ورشکستگی شرکت اعلام نگرانی کند. حسین مهری به صراحت در هفته گذشته در این مراسم اعلام کرد با توجه به شرایطی که وجود دارد اکنون ما با یک شرکت ورشکسته مواجه هستیم. ورشکستگی شرکت پست در حالی با وجود پیشرفت‌های تکنولوژی ارتباطات و فناوری اطلاعات رخ داده است که سابقه پست ایران به هزاران سال قبل برمی‌گردد و نقش ویژه‌ای در شکل‌گیری تمدن ایران دارد. کمتر کسی است که نام چاپارها را که اولین پستچی‌های ایرانی بودند نشنیده باشد. حتی وزارتخانه پست، تلگراف و تلفن جزو اولین وزارتخانه‌هایی بود که در ایران بنا نهاده شد. اما امروز به‌رغم توسعه و پیشرفت تکنولوژی بخش پست در ایران مورد بی‌مهری قرار گرفته است تا جایی که بی‌توجهی به سیستم پستی کشور باعث شده رشد هزینه‌هایش سیستم پستی را با بن‌بست مواجه کند.

کاهش سرانه مرسولات را جدی بگیریم
اگرچه عده‌ای عنوان می‌کنند با رشد ارتباطات الکترونیک و کاسته شدن نیاز مردم به نامه‌نگاری دیگر پست به حاشیه رفته است اما رشد سرانه مرسولات پستی در کشورهای پیشرفته نشان می‌دهد نمی‌توان نیاز دنیای امروز به خدمات پستی را نادیده گرفت. هنوز بخش قابل توجه ارتباطات در دنیا از طریق سنتی انجام می‌شود. از طرفی برخی از شرکت‌های بزرگ پستی از این فرصت در جهت بهینه کردن خدمات خود گام برداشته‌اند و بخش اعظم درآمدهای خود را از طریق خدماتی که بستر الکترونیک ارائه می‌کند به دست می‌آورد. این در حالی است که در ایران با رشد ارتباطات الکترونیک تا حدودی این امر بر امور پستی تاثیر گذاشت و باعث کاهش میزان مرسولات پستی شده است. هر اندازه سرانه مرسولات پستی در اقتصادی بالا باشد به همان میزان اقتصاد آن کشور با رشد و پویایی همراه است. در حالی که متوسط شاخص سرانه مرسولات پستی در دنیا 70 مرسوله است و در برخی از کشورهای پیشرفته سرانه مرسولات پستی به بیش از 500 مرسوله می‌رسد اما در ایران در سال‌های اخیر به جای آنکه سرانه مرسولات پستی رشد کند، روند نزولی دارد. در حالی که قرار بود بر اساس قانون برنامه پنجم توسعه سرانه مرسولات پستی به 23 مرسوله برسد اما به کمتر از 10 کاهش یافته است. هرچند آمارهای رسمی می‌گوید این سرانه حدود 10 مرسوله است اما آمار غیر‌رسمی خبر از رسیدن این رقم به هشت مرسوله می‌دهد. گویا بحران اقتصادی که بر اثر تشدید تورم و فشارهای ناشی از تحریم بر اقتصاد ایران تحمیل شده است بر بخش پست کشور نیز سایه سنگین انداخته است و این بخش ارتباطی را نیز دچار مشکل کرده است.

زیان چند صد‌میلیاردی از کجا نشات گرفته؟
با وجود این امر مسوولان امر معتقدند شبکه پستی یک شبکه ارتباطی بی‌بدیل است که هیچ یک از ارکان تکنولوژی نتوانسته است جلوی کار آن را بگیرد. به طوری که مدیرعامل جدید شرکت پست اعتقاد دارد: سرانه مرسوله در شبکه پستی در شرایطی کاهش پیدا کرده است که استفاده از بخش مرسولات در جامعه کم نشده است و همین موضوع گویای آن است که ما نتوانسته‌ایم به خوبی خواسته‌های مردم را جواب دهیم و در این زمینه نیاز به اصلاحات اساسی داریم.به گفته او هیچ شبکه‌ای نمی‌تواند جانشین پست شود؛ لذا نمی‌توان با تفکر و تجهیزات سنتی و قدیمی در صحنه رقابت باقی ماند، اکنون جامعه منتظر ما نمی‌ماند تا در آینده خدمات بهتری ارائه کنیم به همین دلیل قطعاً اگر جلوتر از جامعه گام برنداریم وضع‌مان از آنچه هست بدتر خواهد شد. در حالی مسوولان جدید پستی کشور بر اهمیت و نقش پست تاکید دارند که بخش قابل توجه زیان‌دهی شرکت پست بنا به گفته مسوولان قبلی به عدم حمایت دولت در پرداخت زیان این شرکت که بر اساس قانون برنامه توسعه متعهد شده بود سالانه مابه‌التفاوت خدمات تکلیفی را که پست ارائه می‌کند، تقبل کند و بخش دیگر آن به پایین بودن نرخ تعرفه‌های پستی و بدهی دستگاه‌های دولتی به شرکت پست برمی‌گردد.

سهم ناچیز پست در سبد هزینه خانوار
بالغ بر70 درصد خدمات پستی به شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی ارائه می‌شود. عمدتاً حجم قابل توجهی از مرسولات پستی را قبوض کاغذی وزارتخانه‌ها در‌بر می‌گیرد. در حالی که سهم سبد خانوار از هزینه پستی به نسبت سهم خدماتی که به سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی ارائه می‌شود بسیار ناچیز است. به طور متوسط هزینه پستی در سبد هزینه‌های خانوار کمتر از 500 تومان برآورد شده است. به همین جهت در گذشته مسوولان پستی بارها عنوان کرده‌اند با توجه به سهم اندک هزینه پستی در سبد هزینه‌های خانوار بهتر است بازنگری در تعرفه‌های پستی انجام شود. به طوری که عنوان شده بود بر اساس برآوردهای کارشناسی انجام‌شده، با توجه به اینکه حدود 70 درصد از مشتریان شرکت پست بخش‌های حقوقی و دولتی هستند اگر شرکت پست خدمات عمومی و پایه خود را به قیمت تمام‌شده ارائه کند، می‌تواند از محل درآمدهای حاصل از عرضه خدمات ارزش‌افزوده به سود‌آوری برسد.

رشد بدهی وزارتخانه‌ها به پست
بخش دیگر زیان‌دهی شرکت پست نیز به بدهی وزارتخانه‌ها و ارگان‌های دولتی و همچنین نهادهای شبه‌دولتی؛ آن دسته از شرکت‌هایی که در سال‌های اخیر واگذار شده‌اند، برمی‌گردد. گویا با چالش‌های اقتصادی که در سال‌های گذشته بر اثر تحریم‌های اقتصادی رخ داده است میزان این بدهی نیز رشد کرده است. چرا که دولت در تامین بودجه این سازمان‌ها با مشکل مواجه بوده و این امر باعث شده این سازمان‌ها و ارگان‌ها نتوانند بدهی‌های خود را به شرکت پست باز‌پرداخت کنند. از طرف دیگر ارائه خدمات پستی به روستاها نیز یکی از دلایل زیان‌دهی شرکت پست به گفته مسوولان گذشته پست است. با وجود اینکه شرکت پست مکلف است خدمات پستی را با وجود مقرون به صرفه نبودن و تحمیل هزینه‌های گزاف انجام دهد اما گویا عدم پرداخت زیان ناشی از ارائه این خدمات در روستاها توسط دولت در سال‌های اخیر باعث شده زیانی که از این ناحیه بر شرکت پست هرساله تحمیل می‌شود، افزایش یابد. دلایل زیان‌دهی شرکت پست و گلایه مسوولان قبلی شرکت پست از عدم حمایت دولت در حالی است که وزیر جدید ارتباطات و فناوری اطلاعات این امر را قبول ندارد و به تازگی اعلام کرده است: با این موضوع که گفته می‌شود پست باید مورد حمایت‌های دولتی قرار گیرد موافق نیستم چرا که باور دارم شرکت پست امکانات متعددی برای درآمدزایی در دست دارد و حتی می‌تواند به یک شرکت خوب و سودده اقتصادی تبدیل شود. واعظی حتی گفته است با وجود تلاش مدیران، از وضعیت فعلی شرکت پست رضایت ندارد. چرا که اگر شرکت پست به درستی فعالیت کند حتی می‌تواند بیش از صدا و سیما تبلیغات داشته باشد. بنابراین از ابتدای دوره جدید وزارتخانه از شرکت پست خواسته شده است ماهانه یک خدمت جدید ارائه دهد تا مردم بتوانند آن را مورد استفاده قرار دهند. این امر نیز باعث رشد درآمدهای شرکت پست خواهد شد.

خصوصی‌سازی نباید به هر قیمتی انجام شود
با این اوضاع و احوال پست زیان‌ده کشور اما از سال 84 نیز مساله خصوصی‌سازی شرکت پست مطرح شده است. خصوصی‌سازی شرکت پست دومین واگذاری بزرگ یعنی پس از واگذاری مخابرات در مجموعه ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور است. البته اگر انجام شود. چرا که برخی کارشناسان معتقدند خصوصی‌سازی شرکت پست به این شیوه که مطرح شده است در مجلس اشتباه است و باعث تکرار شدن خطای خصوصی‌سازی مخابرات برای شرکت پست خواهد شد. از طرفی شرکت پست زیان‌ده است و بخش خصوصی تمایلی ندارد در تمام بخش‌های آن سرمایه‌گذاری کند؛ لذا لازم است که در این خصوصی‌سازی بازنگری شود. ابتدا زمینه سودآوری پست فراهم شود و پس از آن آزادسازی انجام گیرد. این مسائل در خصوص زیان‌دهی شرکت پست مطرح می‌شود که به گفته کارشناسان امر در ایران فرهنگ مراجعه حضوری باعث شده است عموم مردم کمتر به خدمات پستی نیاز داشته باشند. ‌در حالی که در کشورهای توسعه‌یافته اکثر امور از طریق پست است که منجر به کاهش ترافیک و هزینه‌های حمل و نقل می‌شود. از طرفی جوامع توسعه‌یافته، برای تحقق توسعه خود به شبکه ارتباطی توجه داشته و روی آن برنامه‌ریزی کلان کرده‌اند.