پیش‌خوری کاندیداها

وصل کردن دریای خزر به خلیج فارس، ساخت فرودگاه، احداث کارخانه BMW، ایجاد تقسیمات جدید کشوری، کشتی‌سازی، احداث راه، شاغل کردن بیکاران، متاهل کردن مجردان، دادن پست‌های دولتی، تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام، منطقه آزاد کردن حوزه انتخابیه، ساخت سد، احداث کارخانه سیمان یا ذوب‌آهن یا فولادسازی و آسفالت کردن کوچه‌ها؛ اینها همه بخش‌هایی از وعده‌های مطرح‌شده کاندیداهایی است که فکر می‌کنند پس از ورود به مجلس قادر به انجام آن هستند. اما آیا همه این اقدامات در حیطه اختیارات نماینده‌های مجلس است که چنین وعده‌هایی را مطرح می‌کنند؟ آیا آنها در جریان نیستند یا به دلیل بی‌اطلاعی مردم ‌چنین وعده‌هایی را مطرح می‌کنند؟ سرانجام این وعده‌ها چه می‌شود و آیا فقط محقق نشدن این وعده‌ها پایان کار است یا ‌چنین اتفاق‌هایی می‌تواند تبعاتی را در پی داشته باشد؟

آن‌طور که در قانون اساسی وظایف نمایندگان مجلس شورای اسلامی تبیین شده، این نماینده‌ها تنها در دو مقوله قانونگذاری و نظارت اختیاراتی دارند و طبیعتاً این به منزله آن است که آنها اختیارات اجرایی ندارند. اما با این حال برخی نامزدهای انتخاباتی از انجام یکسری اقدامات اجرایی سخن می‌گویند که پس از ورود به مجلس برای تحقق وعده خود چاره‌ای جز متوسل شدن به بخش‌های اجرایی کشور ندارند؛ حال یا با چانه‌زنی یا با اعمال فشار. شاید به همین دلیل هم هست که می‌توان گفت تحقق وعده‌های انتخاباتی کاندیداها با استفاده از بودجه‌های دولتی به نوعی پیش‌خور کردن منابع استان‌هاست. گویی منابع هنوز اختصاص پیدا‌نکرده، خرج شده‌اند و نامزدها هنوز به مجلس راه پیدا‌نکرده، مشخص کرده‌اند که در اختصاص بودجه استان خود برای هدایت این منابع به سمت کدام بخش‌ها تلاش خواهند کرد.

وعده‌های فریبنده

«شاهدیم که برخی نامزدهای انتخابات مجلس نهم به مردم قول آسفالت کوچه‌ها را می‌دهند، در حالی که این در حیطه اختیار نماینده نیست.» این شاید تنها یکی از معمولی‌ترین وعده‌ها نماینده‌های مجلس در ایام انتخابات باشد. موضوعی که اسفندماه سال 1390، حسین نقوی‌حسینی، نماینده دوره‌های هشتم و نهم مجلس بیان کرده و چنین ادامه داده بود: «برخی کاندیداها از بی‌اطلاعی مردم سوءاستفاده کرده و وعده‌های خارج از حیطه نمایندگی مبنی بر متاهل کردن مجردها یا شاغل کردن بیکاران را می‌دهند، در حالی که این وعده‌ها غیرعملی است.» عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس به خبرگزاری دانشجو گفته بود: «در عجیب‌ترین وعده و وعیدهای انتخاباتی شاهدیم که کاندیدایی از وصل کردن دریای خزر به خلیج فارس خبر داده است تا از این طریق تحول اقتصادی را در کشور ایجاد کرده و پروژه‌های کلان ملی را دنبال کند. اما به قول دوستان امکان وصل دریای خزر و خلیج فارس تنها از طریق خودکار و روی نقشه امکان‌پذیر است.»

در کنار اینها، وعده رایج دیگر مربوط به تقسیمات کشور و وعده‌های مربوط به آن است. گویا در سال‌های اخیر آنقدر این موضوع رایج شد که 17 آذرماه امسال مدیرکل تقسیمات کشوری وزارت کشور در یک گفت‌وگوی رسانه‌ای هشدار داد: «نامزدهای انتخابات درباره ایجاد تقسیمات کشوری به مردم تعهد ندهند.» زهرا احمدی‌پور متذکر شده است: «متاسفانه در دوره‌های انتخاباتی، نامزدها برای کسب رای وعده‌هایی برای ایجاد تقسیمات جدید کشوری می‌دهند در حالی که این تقسیمات بر اساس ظرفیت‌های موجود انجام می‌شود نه بر اساس تبلیغات. وعده‌هایی که نامزدهای انتخاباتی می‌دهند تقسیمات کشوری را از ریل قانونی خارج می‌کند.»

گذشته از وعده‌های اجرایی چون آسفالت ‌کردن خیابان‌ها و تغییر در تقسیمات کشوری برخی وعده‌های نماینده‌های مجلس به خودشان هم قابل توجه است. انگار که نامزدها حتی پس از حضور در مجلس و رسیدن به هدف نماینده شدن هم دست از طرح وعده‌های عجیب برنمی‌دارند. سوم خردادماه سال گذشته، در آستانه انتخابات هیات‌رئیسه مجلس بولتن‌نیوز گزارش داده بود یکی از نمایندگان خطاب به همکاران خود عنوان کرده: «به من رای دهید تا به هیات‌رئیسه بروم و حقوق شما را دو برابر کنم.»

از فرودگاه‌سازی تا کشتی‌سازی و احداث کارخانه BMW

اما داستان وعده‌های عجیب کاندیداها به تقسیمات کشوری و آسفالت کردن خیابان‌ها ختم نمی‌شود. اخیراً یک کاندیدای احتمالی مجلس از احداث کارخانه BMW و یک کارخانه کشتی‌سازی پس از ورود به مجلس سخن گفته است. این کاندیدا در گفت‌وگویی با یک رسانه محلی شهر ماسال، بازگرداندن آموزش پزشکی از وزارت بهداشت به وزارت علوم، تحویل دانشگاه آزاد به وزارت علوم و تاسیس دانشگاه مستقل طب مکمل را به عنوان برنامه‌های اصلی خود عنوان کرده است. وی همچنین احداث جاده مستقیم از ماسال تا ماسوله و تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام حوزه انتخابیه تالش، تبدیل دو شهرستان تالش و رضوانشهر به عنوان منطقه آزاد تجاری اقتصادی، احداث کارخانه ذوب‌آهن و فولادسازی در تالش و احداث کارخانه کشتی‌سازی در رضوانشهر را از دیگر برنامه‌های خود عنوان کرده و مدعی شده در صورت پیروزی در انتخابات مجلس خط تولید شرکت معتبر BMW در شهرستان ماسال را احداث خواهد کرد.

با این حال از این شکل وعده‌های خارق‌العاده تنها مربوط به دوره جاری انتخابات مجلس نیست. در دوره‌های پیشین انتخابات مجلس هم از این جنس اتفاق‌ها رخ داده است. اخیراً یکی از شهروندان کهکیلویه در رسانه‌های این منطقه پس از تهیه فهرستی از وعده‌های نامزدهای راه‌یافته به مجلس نهم، نامه‌ای را منتشر کرده که در آن خطاب به نماینده‌های این استان نوشته است کدام یک از شعارهای قبلی خود را اجرا کرده‌اند. در این فهرست وعده‌هایی چون «افتتاح کارخانه سیمان خاکستری سه هزار‌تنی سپو و ایجاد ۴۰۰ فرصت شغلی با راه‌اندازی آن»، «افتتاح پتروشیمی دهدشت»، «ساخت و نهایی‌سازی سد مارون۲ و نیروگاه برق‌آبی در کنار این سد»، «بازسازی و بهسازی جاده خطرناک دهدشت-سوق به لنده با تامین اعتبار دومیلیاردی»، «پروژه انتقال آب سد کوثر به دهدشت شرقی و غربی»، «تاسیس شرکت نفت به صورت مستقل در منطقه نفت‌خیز بهمئی»، «ایجاد کارخانه تراکتورسازی در بهمئی»، «افتتاح کارخانه آجر و سفال دهدشت در چنگلوا»، «راه‌اندازی نیروگاه برق سیکل ترکیبی در شهرستان کهکیلویه»، «ایجاد دانشکده کشاورزی در شهرستان کهکیلویه» و چندین وعده اجرایی دیگر وجود دارد. وعده‌هایی که شاید هر نماینده‌ای برای عملی کردن آن تنها راهش متوسل شدن به دستگاه‌های اجرایی چون وزارتخانه‌های صنعت، نیرو، نفت، علوم و... است.

اما هیچ کدام از این وعده‌های اجرایی تاکنون به اندازه وعده فرودگاه‌سازی در آمل حاشیه نداشته‌اند. طرح این وعده در حالی است که مدیران عامل پیشین و فعلی شرکت فرودگاه‌های کشور بارها گفته‌اند فعلاً از کل فرودگاه‌های کشور شاید به تعداد انگشتان یک دست فرودگاه‌های کشور می‌توانند هزینه‌های جاری خود را تامین کنند و بقیه سودده نیستند. این وعده در حالی از سوی یکی از نماینده‌های فعلی مجلس مطرح شده که بر اساس گزارش‌های رسانه‌های محلی این منطقه «از نظر کارشناسی هم به هیچ عنوان ساخت فرودگاه مسافری در حالی که یک فرودگاه در فاصله‌ای کمتر از 100‌کیلومتری و فاصله زمانی یک‌ساعته وجود دارد امکان دریافت مجوز ندارد، مگر آنکه شرایط خاص مانند جنگ و شرایط امنیتی خارق‌العاده تعریف شود که در حال حاضر در چنین شرایطی قرار نداریم». از آن جالب‌تر گزارش یکی از پایگاه‌های خبری استان مازندران است که نوشته در حالی این نماینده گفته شرایط مورد نیاز برای اجرایی شدن فرودگاه آمل در منطقه گاودشت فراهم است که منطقه گاودشت بر اساس تقسیمات ارضی وزارت کشور متعلق به شهرستان بابل است نه آمل!

اشتغال‌زایی، رفع محرومیت، حضور فعال بانوان در جامعه، آزادی بیان در دانشگاه‌ها، راه‌اندازی صنایع سنگین، رونق کشاورزی و پتروشیمی نیز از جمله وعده‌هایی است که پس از مطرح ‌شدن در منطقه بویراحمد رسانه‌های محلی آنجا واکنش نشان داده‌اند.

علل ناتوانی نماینده‌ها از اجرای وعده‌ها

از سوی دیگر طبق گزارش اردیبهشت‌ماه امسال روزنامه ایران، دریافتی متوسط (مستقیم) یک نماینده مجلس در حال حاضر بدون احتساب حق ماموریت و مواردی از این دست حدود چهار میلیون تومان است که اگر این مبلغ را ضربدر تعداد ماه‌های چهار سال (48 ماه) کنیم، 192 میلیون تومان می‌شود. با این حجم درآمد مستقیم خیلی بعید به نظر می‌رسد که نماینده‌ای با اتکا به جیب خود وعده‌های انتخاباتی را طرح کند. پس آنها با اتکا به چه منابعی ‌چنین وعده‌هایی را مطرح می‌کنند؟ در این باره اخیراً جبار کوچکی‌نژاد، نماینده مردم رشت در دو دوره هشتم و نهم مجلس در گفت‌وگو با «دیار باران» در پاسخ به این سوال که چقدر از وعده‌هایی که دادید عملی شد؟، بیان کرده است: «به دلیل منابع محدود کشور و اضافه شدن مشکلات در دهه اخیر نتوانستم آن‌طور که باید به وعده‌ها، شعارها و نیت‌هایی که داشتم جامه عمل بپوشانم.»

در واقع این سخن نشان می‌دهد که انگار اتکای کاندیداها بیشتر از هر موردی بر منابع کشور است. احتمالاً منظور از منابع، اعتباراتی است که برای استان‌های مختلف در نظر می‌گیرند. با این حال به نظر می‌رسد حتی این منابع هم پاسخگوی نیازهای آنها نیست. البته از نگاه برخی چون اکبر علیزاده، فرماندار اسبق گچساران (آن‌طور که در پنجم آبان ماه امسال بیان کرده) نماینده‌های مجلس در اخذ بودجه شهر خود هم نقش چندانی ندارند.

چرا کاندیداها این‌طور وعده می‌دهند؟

اما چرا با اینکه نماینده‌های مجلس با محدودیت منابع مواجه هستند، دست از طرح شعارهای غیرواقعی برنمی‌دارند؟ مهدی صدیقی‌القناب، کارشناس علوم سیاسی، دهم آذرماه امسال در سایت سبلانه چنین نوشته: «این‌گونه افراد از مشکلات، نیازها و خواسته‌های مردم آگاهی ندارند و تنها برای رسیدن به منافع شخصی خود با دادن وعده‌های دروغین از اعتبار و اعتماد مردم سوءاستفاده می‌کنند.»

12 مردادماه امسال نیز سایت رادیو ساوه گزارش داده بود، «جلسات خانگی برخی کاندیداهای احتمالی انتخابات مجلس در ساوه و زرندیه آغاز شده و این در حالی است که هر کدام برای کاندیداتوری مجلس شورای اسلامی در جهت جلب رای مردم، وعده‌هایی می‌دهند که تناسبی با سِمت نمایندگی ندارد.» به این ترتیب شاید بتوان مطلع نبودن کاندیداها از نیازهای واقعی مردم و از سوی دیگر اطلاع نداشتن از حیطه اختیارات نماینده‌های مجلس را دلایلی برای طرح این وعده‌ها عنوان کرد. با این حال، برخی وعده‌های کاندیداها هم به افراد خاصی است که شاید آن هم به اندازه وعده‌های بزرگ دادن به مردم، به نوعی به پیش‌خور کردن منابع قبل از ورود کاندیداها به مجلس منجر شود. 15 اردیبهشت‌ماه امسال، روزنامه ایران با چندین نماینده مجلس درباره هزینه‌های نامزد شدن و تبلیغات آنها گفت‌وگویی داشت که در آن اسماعیل جلیلی، نماینده مسجدسلیمان هزینه‌ها را به دو بخش آشکار و پنهان تقسیم کرد و گفت: «هزینه‌های آشکار خرج‌های مربوط به ستاد و اداره آنها و چاپ است و بخش پنهان هم مربوط به بخش بده بستان‌ها و وعده و وعیدهایی است که انجام می‌شود.» در همین گزارش قاسم جعفری، نماینده بجنورد هم گفته است: «دیده‌ام در بهترین جای شهر، ساختمان بزرگی را برای ستاد کردن به نامزدی داده‌اند. وقتی می‌پرسی هزینه‌اش را از کجا تامین کرده‌ای، می‌گوید من ندادم آنها خودشان کمک کردند. بله خودشان کمک کرده‌اند اما انتظار دارند بعد از انتخابات زحمت تغییر کاربری این ساختمان را شما بکشی. این روش‌ها درست نیست.» به این ترتیب به نظر می‌رسد کاندیداها هنوز نماینده نشده تعهداتی داده‌اند که شاید حتی یک نماینده مجلس هم از پس اجرایی کردن آنها برنیاید.

تبعات وعده‌های عجیب

از نگاه برخی کارشناسان ناآگاهی کاندیداهای مجلس ازیک‌طرف می‌تواند برای قوه مجریه مشکل‌ساز باشد و از سوی دیگر تجربه نشان داده به وجاهت خود آنها خدشه وارد می‌کند و حتی می‌تواند باعث کاهش اعتماد مردم به سیاستگذاران و کاهش مشارکت در انتخابات شود. در سال 1391 آن زمان که دوره دوم انتخابات یکی از شهرهای استان همدان برگزار شد و نماینده دوره قبل نتوانست به مجلس راه پیدا کند برخی رسانه‌های محلی علت اصلی آن را محقق نشدن وعده‌های پیشین این کاندیدا عنوان کرده بودند. در عین حال قوه مجریه و دیگر سیاستگذاران کشور هم نسبت به تبعات این موضوع ابراز نگرانی کرده‌اند. 22 آذرماه امسال محمد حجتی‌پور، فرماندار عنبرآباد (در استان کرمان) در همایش دهیاران بخش مرکزی در روستای هادی‌آباد عنوان کرده بود: «برخی از کاندیداهای انتخابات در جلسه‌های خود وعده‌هایی دروغین به مردم می‌دهند، اما باید بدانند مردم بسیار آگاه و هوشیار هستند و هیچ‌کس با خیال‌پردازی و دروغ نمی‌تواند، جایگاهی در بین مردم داشته باشد.»
پیش از او، 21 مردادماه امسال هم تابناک گزارش داده بود عبدالله خشتی، بخشدار قائمیه کازرون در شورای اداری این بخش گفته است: «کاندیداهای احتمالی انتخابات مجلس شورای اسلامی از دادن وعده‌های بی‌پشتوانه خودداری کنند. کاندیداهای احتمالی تا زمانی که قانون را رعایت می‌کنند ما همکاری می‌کنیم و اگر بخواهند با قول‌های بیهوده با ذهن و افکار مردم بازی کنند، برخورد می‌کنیم.» 31 شهریورماه امسال هم هوشنگ بازوند، استاندار لرستان این‌گونه ابراز نگرانی کرد: «کاندیداهای احتمالی نمایندگی مجلس وعده و قول و قرارهایی ندهند که خارج از توان و اختیارات قانونی آنهاست. این‌گونه وعده و وعیدها باعث کاهش مشارکت مردم می‌شود.» حتی فراتر از این موضوع مردادماه امسال، رضا تقوی، رئیس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه کشور به صراحت هشدار داد: «نامزدهایی که برای رقابت در انتخابات مجلس حضور پیدا می‌کنند از دادن وعده‌های بیجا که در چارچوب اختیارات آنها نیست پرهیز کنند. به شورای نگهبان پیشنهاد می‌کنیم، صلاحیت نامزدهایی را که به مردم وعده‌های نابجا می‌دهند رد کند.» در همین حال 27 دی‌ماه سال گذشته نیز مجمع تشخیص مصلحت نظام در بررسی سیاست‌های کلی انتخابات هرگونه فریب و طرح وعده‌های خارج از اختیارات قانونی را ممنوع کرد. اما آیا این قانون رنگ اجرایی به خود خواهد گرفت و آن چنان ضمانت اجرا دارد که نامزدها را از طرح شعارهای غیرواقعی بر حذر دارد؟