نوبت بازی ایران است

ایران و ترکیه به عنوان دو کشور همسایه و دوست طی سال‌های متمادی در فضای دوستانه و مبتنی بر رقابت سالم روابط خود را دنبال کرده‌اند. اما چندی است که برخی مسائل بر روابط دو کشور سایه افکنده و مناسبات تهران-آنکارا را در برخی وجوه دچار تنش کرده است. شاید یکی از مهم‌ترین نقاط تنش در روابط ایران و ترکیه را بتوان سیاست‌های متضاد دو کشور در خصوص مسائل منطقه‌ای به ویژه سوریه عنوان کرد. ترکیه از ابتدای بحران سوریه با در پیش گرفتن سیاست‌های همسو با کشورهایی چون عربستان تلاش کرد فضایی را ایجاد کند که منجر به شکست دولت مرکزی به ریاست بشار اسد شود. با وجود حمایت‌هایی که از سوی عربستان و ترکیه از گروه تروریستی داعش شاهد بودیم اما با گذشت نزدیک به پنج سال از بحران سوریه، همچنان دولت مرکزی اسد در راس قدرت قرار دارد و حتی برخی قدرت‌های جهانی چون آمریکا و بریتانیا نیز از مواضع پیشین خود مبنی بر کناره‌گیری فوری بشار اسد کوتاه آمده‌اند.
در این شرایط با به میدان آمدن روسیه به نفع جبهه تهران-دمشق معادلات به یکباره به نفع دولت اسد تغییر کرد. مسکو برای از بین بردن نیروهای افراطی و بنیادگرا همچون داعش وارد سوریه شد و مواضع این گروه‌ها را هدف قرار داد. همکاری‌های ایران و روسیه برای از بین بردن تروریسم در سوریه به درخواست دولت قانونی این کشور نیز از کسی پوشیده نیست. در نگاه ترکیه حضور روسیه در صحنه معادلات سوریه و تغییر موازنه منطقه به سود بشار اسد، تهدید‌ساز و محدود‌کننده منافع آنکارا بوده است، چرا که حضور روس‌ها در صحنه سوریه به معنی برهم زدن سیاستی بود که ترکیه از ابتدای بحران در سوریه برای این کشور طراحی کرده بود. این در حالی است که همسویی سیاست‌های تهران و مسکو نیز بیش از پیش بر نگرانی این کشور افزوده است.

در مقابل سیاست خصمانه دولت ترکیه در قبال دولت مرکزی دمشق اما جمهوری اسلامی ایران همواره به دنبال ثبات در سوریه و پابرجا ماندن قدرت مرکزی اسد بوده است. لذا در مورد سوریه، ایران و ترکیه سیاست‌های کاملاً متضادی را در دستور کار خود دارند. همچنین مساله افشا شدن فروش نفت داعش توسط پسر رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه توسط روسیه و پرداختن به این مساله‌ از سوی ایران، خشم بیشتر مقامات ترک را به همراه داشته است و حتی اخیراً شاهد لفاظی‌هایی از سوی آنها در مقابل ایران هستیم. همزمان با این تحولات، ورود ترکیه به عراق، صفحه جدیدی از تحولات منطقه‌ای را گشوده است. به نظر می‌رسد آنکارا که در مورد سوریه دچار نوعی خلاء قدرت شده است می‌خواهد با این لشگرکشی خلاء موجود را پر کند. اما به نظر می‌رسد که دولت ترکیه به نمایندگی حزب عدالت و توسعه که سال‌ها پیش داعیه تنش صفر با همسایگان را داشت روز به روز بیشتر در باتلاق سیاست‌ خارجی ایده‌آل‌گرای خود فرو می‌رود و حتی به نوعی قافیه را باخته است.

در تحلیل رابطه ایران و ترکیه، عامل اقتصاد را نباید از نظر دور داشت؛ تا به امروز نیز دولت‌های تهران و آنکارا به دلیل روابط اقتصادی گسترده سعی در کنترل بسیاری از تنش‌ها داشته‌اند و شاید تنش‌ها و اختلافات فعلی بین دو دولت نیز به دلیل تعاملات اقتصادی موجود به زودی فروکش کند. در واقع رابطه ترکیه و ایران، رابطه‌ای «چند‌وجهی» است؛ در یک وجه «نگاه اقتصادی» است که تاکید بر گسترش روابط دارد اما در «نگاه منطقه‌ای» رقابت‌های بنیادینی در سیاست دو کشور وجود دارد. زیرا سیاست‌های منطقه‌ای تهران و آنکارا همسو با یکدیگر نیست. البته طبیعی است که کشورها، اهداف و منافع ملی متفاوت از هم داشته باشند اما اصطکاک موجود در نگاه ترکیه و ایران در منطقه از جمله در ارتباط با سوریه و همچنین وجود یک سیاست ایده‌آل‌نگر در نگرش خارجی ترکیه سبب استمرار برخی از اصطکاک‌ها خواهد شد. البته در فضای فعلی، دستگاه دیپلماسی ایران باید در بین دو ائتلاف یعنی ترکیه و روسیه بازی کند تا بتواند منافع حداکثری را کسب کند. به بیان دیگر اکنون زمان مناسبی برای به دست گرفتن بازی توسط ایران است و تهران باید بتواند در چنین موقعیتی با کنترل اوضاع، در راستای کسب منافع حداکثری گام بردارد.