تاریخ: روزگار سپری شده و بیم و امیدهای آینده

تاریخ، معرفتی سهل و ممتنع است. سهل است چون که موضوعش رخدادهای گذشته است و مصالح و منابع آن کمابیش در اختیار مورخ قرار دارد یا می‌تواند در اختیارش قرار بگیرد؛ دشوار و در پاره‌ای موارد ممتنع است چرا که مورخ بر‌خلاف فیلسوف و ادیب و شاعر و هنرمند، ناگزیر است بر سر کوی و برزن از وقایعی سخن بگوید که هرکس دست‌کم پاره‌ای از آن را، درست یا نادرست، شنیده است.
در واقع مخاطب دیگر معارف و علوم، تقاضاکنندگان داوطلب هستند که به تمنای متاعی به دکانی می‌روند که تنها عرضه‌کننده آن متاع است؛ اما طالبان تاریخ، ناظران محکمه‌ای هستند که قاضی‌اش مورخ و مدعی‌العمومش همان ناظران هستند. مردمان تاریخ را مطابق باورهایشان می‌پسندند و صدور حکم را برای مورخ قاضی‌سان دشوار می‌کنند. این دشواری‌ها، مورخان را به سه شاخه اصلی تقسیم کرده است.
گروهی صدای تظلم‌خواهی توده‌ها شده‌اند، گروهی نهادهای اجتماعی را مبنای نقل و روایت خود قرار داده‌اند و گروه سوم نهادهای سیاسی را محمل کنکاش قرار داده‌اند. در نوبت‌های بعدی این شاخه‌های تاریخ‌نگاری و کتاب‌های مرتبط با آنها معرفی خواهد شد.