ائتلافی موثر برای مبارزه با تروریست‌ها

در حال حاضر ایران، روسیه و ترکیه در عملیاتی گسترده در کنار هم قرار گرفتند تا سوریه را از وجود تروریست‌ها و نیروهای داعش پاک کنند. البته فعالیت نظامی ایران و روسیه پیشتر هم در سوریه وجود داشت و این عملیات با هدف سرکوب گروه‌های تروریستی و داعش آغاز شده بود. وجه افتراق ائتلاف جدید، حضور ترکیه است که از موضع مخالف به موضع موافق، تغییر گرایش داده است. پیشتر ترکیه در جبهه مقابل قرار داشت اما بعد از کودتای نظامی در ترکیه، این کشور مواضع خود را تغییر داده و در مورد رویکرد خود، نسبت به سوریه تجدیدنظر کرده است. همین موجب شد که ترکیه موضعی متفاوت در پیش گرفته و ضمن همکاری با ایران و روسیه تلاش کند تا این تهدید بالقوه از منطقه رفع شده و بار دیگر این منطقه آرامش و ثبات را تجربه کند.

بسیاری از کارشناسان سیاسی بر این باور هستند که دلیل تغییر موضع ترکیه این است که سیاست دولت ترکیه، به سوی واقع‌گرایی و واقع‌بینی حرکت کرده و تلاش دارد تا در این عرصه به عنوان یک بازیگر فعال ظاهر شود. دولت ترکیه اخیراً اقدام نظامی در سوریه انجام داد. در این عملیات نظامی، هدف ترکیه اکراد و گروه پ‌ک‌ک بود. با این حال بسیاری بر این باور هستند که ترکیه در واقع یک سیگنال ارسال کرده است که در این ائتلاف هم آمادگی حضور دارد. به عبارت دیگر با این رفتار تمایل خود را نشان داد که می‌خواهد در کنار ایران و روسیه قرار گرفته و علیه تروریست‌ها در سوریه مبارزه کند.

احتمال حضور ترکیه در این ائتلاف، بعد از دیدار اردوغان و پوتین بیشتر تقویت شد. به دنبال این دیدار و اعلام آمادگی ترکیه برای حضور در ائتلاف، کارشناسان سیاسی این ارزیابی را ارائه کردند که دولت ترکیه از کودتای نافرجام درس گرفته است و قصد دارد تا اشتباهات استراتژیک خود را جبران کند و در مسیر واقعیات عرصه بین‌الملل حرکت کند. حضور فعال ترکیه در این ائتلاف بسیار تاثیرگذار بوده و می‌تواند بر روی بسیاری از معادلات منطقه تاثیرگذار باشد. به هر حال ترکیه کشور بسیار مهمی است و حضورش در این ائتلاف بسیار تعیین‌کننده است. اگر روند مبارزه علیه داعش را در منطقه سوریه دنبال کنید، متوجه خواهید شد که دستاوردهای خوبی بعد از پیوستن ترکیه به این ائتلاف، به دست آمده است.

حضور این سه کشور در کنار یکدیگر، بسیار مهم است. همین موجب شد که بسیاری از تحلیلگران این نظریه را ارائه بدهند که امکان دارد خاورمیانه جدیدی شکل بگیرد. در پاسخ به این تحلیلگران باید گفت که خاورمیانه جدید به این زودی شکل نخواهد گرفت. البته غرب در طول سال‌های گذشته تلاش داشته تا خاورمیانه جدیدی را شکل بدهد. مهم‌تر اینکه سناریوی جدیدی در مورد سوریه دارند و تلاش می‌کنند تا اقلیم کردستان را بار دیگر در درون سوریه تکرار کنند. هرچند در این مورد اقدامات زیادی را انجام دادند اما خطاب به آنها باید گفت این موضوع به راحتی در سوریه تحقق پیدا نخواهد کرد. به هر حال غربی‌ها این واقعیت را فراموش کردند که نمی‌توان به راحتی در مورد خاورمیانه برنامه‌ریزی کرده و بعد انتظار داشته باشند که این برنامه‌ها به صورت دقیقی اجرا شود.

فارغ از اینکه برنامه‌ریزی غربی‌ها برای ایجاد یک خاورمیانه جدید به شکست منتهی شده است، می‌توان گفت که این ائتلاف سه‌گانه با حضور ایران، ترکیه و روسیه توانسته است تاثیرات بسیار زیادی برجای بگذارد. نخست اینکه، ایران خواهد توانست با سرعت بیشتری برنامه‌های خود را در مبارزه با داعش و کمک به مسلمانان به پیش ببرد. هرچند محدوده ائتلاف در واقع سوریه بوده و قرار نیست که گسترش بیشتری در منطقه پیدا کند.

ایران در حالی وارد ائتلاف با روسیه و ترکیه شده است که این ارزیابی را برخی ارائه دادند که روس‌ها و ترک‌ها طرف‌هایی نیستند که بتوان به راحتی به آنها اعتماد کرد. به هر حال مرور تاریخ کشور نشان می‌دهد که این دو کشور، چندان به تعهدات خود پایبند نبودند. حتی بسیاری ایران را از این همکاری منع کردند، چون اعتقاد دارند که این دو کشور پشت ایران را خالی خواهند کرد. در پاسخ به این کارشناسان باید گفت با توجه به محدود بودن مدت همکاری و مشخص بودن هدف همکاری، این اعتماد فی‌مابین اعضای ائتلاف وجود دارد کمااینکه منافع ملی ما ایجاب می‌کند که این همکاری تا نیل به هدف ادامه یابد.

این نخستین بار نیست که ایران و روسیه برای نیل به یک هدف مشترک در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند. ایران و روسیه در حلب هم با هم همکاری کردند و دستاورد این همکاری در وقایع نظامی سوریه، ثابت کرد که در کوتاه‌مدت این همکاری‌ها مفید بوده و مانع خاصی برای همکاری کوتاه‌مدت وجود ندارد. حال اگر قرار باشد استراتژی بلندمدتی تدوین شود، در این مسیر باید عوامل دیگری را مدنظر قرار داد. به نظر من موفقیت این ائتلاف، برای هدف کوتاه‌مدت یعنی مبارزه با تروریسم قطعی است و تردیدی در این مورد وجود ندارد. مهم‌تر اینکه در این مسیر، منافع ایران در سطح منطقه هم تامین خواهد شد.

این ائتلاف دستاوردهایی همچون سرکوب داعش و آزادسازی سوریه داشته است. امکان دارد که دستاوردهای جانبی دیگری هم داشته باشد که مهم‌ترین آن خودنمایی کشورهای تاثیرگذار منطقه در برابر آمریکاست. در این شرایط غرب به توانمندی مجموعه حامیان بشار اسد پی خواهد برد. به هر حال این ائتلاف تلاش دارد تا در واقع کلید حل بحران در سوریه باشد. تمام تلاش این گروه بر تحقق این هدف، متمرکز شده است. حضور ترکیه می‌تواند بسیاری از این مشکلات را برطرف کند. پیش از این ترکیه در موضع دیگری قرار داشت که حل مشکل سوریه را بسیار سخت و دشوار کرده بود و حال تجدیدنظر در مواضع گذشته بسیاری از موانع را برداشته است.

این ائتلاف موقتی بوده و برای نیل به یک هدف خاص است. امکان دارد که ادامه پیدا کند و شاید در یک مقطع زمانی متوقف شود. اگر قرار است روابط خارج از این چارچوب ادامه یابد، در دایره روابط دوجانبه قرار می‌گیرد. روابط دوجانبه بین ایران و روسیه و بین تهران و آنکارا را باید در شرایط دیگری مورد بررسی قرار داد. این ائتلاف تا زمانی پایدار باقی خواهد ماند که کشورهای عضو ائتلاف بتوانند به اهداف خود دست یابند. فارغ از استراتژی کوتاه‌مدت در این ائتلاف، باید به صورت جدی‌تر و همه‌جانبه در مورد روابط دوجانبه تصمیم‌گیری کرد. در این تصمیم‌گیری لازم است تا مولفه‌های متعدد مورد بررسی قرار بگیرد. هرچند ایران روابط بسیار خوبی با دو کشور ترکیه و روسیه دارد و این ائتلاف موجب خواهد شد تا این روابط بیش از گذشته تحکیم شود. به هر حال این کشورها دغدغه‌های نسبتاً مشترکی دارند و همین موجب خواهد شد تا احساس قرابت بیشتری کنند.

واکنش تدریجی آمریکا هم نسبت به این ائتلاف موضوعی است که ذهن بسیاری از نقش‌آفرینان خاورمیانه را به خود جلب کرده است. این نکته را باید مدنظر قرار بدهید که دولت آمریکا در حال حاضر در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری است. هریک از رقبا تلاش دارند تا آرای کاندیدای رقیب خود را کاهش دهند. با این حال مواضع متفاوتی در مورد ائتلاف سه‌گانه ایران، روسیه و ترکیه گرفته شده است. به نظر می‌رسد که آمریکا در شرایط کنونی درک خواهد کرد که اگر قرار است ائتلافی شکل بگیرد، این ائتلاف بسیار اثرگذار خواهد بود و خواهد توانست به اهداف خود دست پیدا کند. به عبارت دیگر اگر در منطقه خاورمیانه ائتلافی برای نیل به یک هدف واحد شکل بگیرد، قطعاً ائتلافی صوری نخواهد بود و خواهد توانست تا اهداف از پیش تعیین‌شده را به سرانجام برساند. مهم‌تر اینکه این باور در بین دولتمردان آمریکا شکل خواهد گرفت که عزم خاورمیانه برای حذف تروریست‌ها جدی است و کشورهای منطقه به خوبی خواهند توانست برای نیل به یک هدف واحد در کنار هم قرار بگیرند و به راحتی نمی‌توان موضوعی را به این کشورها تحمیل کرد. به هر حال این کشورها منافع ملی کشور خود و ثبات و آرامش در منطقه را در اولویت کاری خود قرار خواهند داد و هر عاملی که بخواهد امنیت موجود را مخدوش کرده و آرامش منطقه را از بین ببرد، با واکنش تند کشورهای منطقه روبه‌رو خواهد شد و ائتلاف بزرگی برای حذفش شکل خواهد گرفت.