بر طبل دشمنی نکوبیم

روابط ایران و عربستان متاسفانه در سال‌های اخیر در یک وضعیت خاص قرار گرفته و به بحران‌های جدیدی دچار شده است، به این معنا که مسائل منطقه‌ای سایه سنگینی بر روابط دو کشور انداخته و با وجود تلاش‌های ما برای تغییر در فضا و ایجاد جوی جدید برای همکاری‌های دوجانبه تهران و ریاض تاکنون موفقیتی حاصل نشده است. متاسفانه این روابط در هفته‌های اخیر با رویدادهای نامطلوبی نیز همزمان شده و با حادثه منا نیز گره خورده است. حادثه‌ای که منجر به از دست رفتن جان تعداد زیادی از زائران بیت‌الله الحرام در اثر سوء‌مدیریت سعودی‌ها شد.

البته قرار گرفتن این واقعه در یک فضای تبلیغاتی و احساسی نیز خود مزید بر علت شد تا ما شاهد تاثیر دو‌چندان این حادثه باشیم. تاثیرات نامطلوبی که حتی امیدها و روزنه‌های کوچکی را که برای بهبود روابط دو کشور باز شده بود نیز به سرعت نابود کرد و موجب شد مناسبات ایران و عربستان وارد مرحله نامطلوب‌تری شود. علاوه بر کشمکش‌ها و تنش‌های روزهای گذشته تهران و ریاض که با اظهارات مقامات دو کشور وارد فاز جدی‌تری شده بود، درخواست ایران برای تشکیل کمیته حقیقت‌یاب حادثه منا و عدم تمایل سعودی‌ها برای تشکیل این کمیته موجب ایجاد نارضایتی‌های بیشتر در دو سوی این جریان شد. با وجود اینکه همه طرف‌های درگیر در بحث فوق، غیرعمدی بودن این حادثه را پذیرفته‌اند اما در هر صورت احتمال می‌رود که حادثه مذکور در اثر سهل‌انگاری تعدادی از مجریان مراسم حج صورت پذیرفته باشد که در این صورت بهتر است تا با برخورد با آنها فضا را برای بازگشت آرامش به این مراسم فراهم کنیم. از دیدگاه بنده اگر عربستان برخورد مناسب‌تری با خواسته‌های خانواده‌های جان‌باختگان این حادثه داشته باشد شاید با گذشت زمان و مشخص شدن خاطیان حادثه منا و محاکمه آنها فضایی برای ایجاد تغییر در برخی از سیاست‌ها مهیا شود تا دو کشور بتوانند مجدداً پای میز مذاکره بنشینند و از بهبود روابط و مناسبات سخن گویند.
به هیچ عنوان معتقد نیستم که مناسبات ایران و کشورهای همسایه را به آخرین نقطه ممکن برسانیم و با ناامیدی از عدم امکان عادی ‌شدن روابط سخن بگوییم، حتماً باید به یک راه‌حل میانی دست پیدا کرد. البته می‌توان از روشی که در «دیپلماسی هسته‌ای» داشته‌ایم در سیاست‌های منطقه‌ای‌مان نیز استفاده کنیم. دیپلماسی هیچ‌گاه تعطیل‌بردار نیست و همیشه جواب می‌دهد. ما در قضیه هسته‌ای با شش قطعنامه تحریمی شورای امنیت مواجه بودیم و کشورهای اروپایی و آمریکا نیز به طور جداگانه تحریم‌هایی را علیه برنامه‌های هسته‌ای ما اعمال کرده بودند. انتخاب شیوه‌ای بر پایه گفت‌وگو به موفقیت این سیاست بر اساس استراتژی برد- برد انجامید و موجب شد دشمنی و خشونت جای خود را به مذاکره بدهد. رویکردی که می‌توان آن را در مورد روابط ایران و عربستان نیز پیاده کرد. دو کشور چاره‌ای ندارند جز اینکه گفت‌وگوهای خود را آغاز کنند و به نقطه‌ای برسند که تکلیف این روابط در پای میز مذاکره مشخص شود. تکیه بر مشترکات و منافع دوجانبه موجب می‌شود تا ما در مسیر حل اختلافات حرکت کنیم. قطعاً ماندن در این شرایط می‌تواند دامنه اختلافات دو کشور را به کشورهای دیگر نیز تسری دهد. وقایع هفته‌های گذشته در قطع روابط کشورهایی نظیر بحرین و یمن با ایران که بدون شک با اعمال نظر مقامات سعودی صورت گرفته است حاکی از تلاش‌های ریاض برای اعمال فشار بر ایران است. اتفاقاً نحوه برخورد با وضعیت موجود این کشورها از جمله نقاط اختلافی ایران و عربستان بود.

ما علاوه بر این کشورها در رابطه با مناقشات سوریه و عراق و حتی وضعیت لبنان نیز با سعودی‌ها اختلاف‌نظر داریم. نگاه ایران و عربستان به شرایط این کشورها با هم یکسان نیست بنابراین طبیعی است که عربستان از ابزارهای منطقه‌ای‌اش برای تحت فشار قرار دادن ایران استفاده کند و در مقابل ایران نیز سیاست‌های خود را در راستای پاسخ به این وضعیت به کار بیندازد که این یعنی بحرانی‌تر شدن شرایط و قرار گرفتن در نقطه نامطلوب مناسباتی. شرایطی که پس از روی کار آمدن هیات حاکمه جدید عربستان با سرعت بیشتری در حال پیگیری است و برخی آن را ناشی از اختلافات داخلی سیستم اجرایی این کشور می‌دانند و تاکید دارند فاجعه حج نیز قربانی این اختلاف‌نظرها شده است که برخلاف ادعای این افراد معتقدم هیچ‌گاه یک کشور مهم‌ترین برنامه و سیاست اجرایی خود یعنی مساله حج را به مسائل داخلی خود گره نمی‌زند. این موضوعات و مباحث بیشتر در فضاهای مجازی و از سوی افراد معلوم‌الحالی منتشر می‌شود و نباید به هیچ‌وجه جدی انگاشته شود.
به اعتقاد بنده آنچه در مراسم حج روی داد تنها حادثه‌ای بود که به دلیل قصور و سهل‌انگاری برخی افراد به وقوع پیوست و دلیل دیگری جز این ندارد؛ تحلیل‌های مبتنی بر نظریه توطئه مبنای علمی نداشته و هیچ‌گاه نمی‌تواند واقعیت داشته باشد. شاید این اختلاف‌نظرهای داخلی در جنگ قدرت و رقابت میان طایفه‌های مختلف این کشور تاثیری نیز بر مناسبات خارجی سعودی‌ها باقی گذاشت که این امری محتمل است. اما هیچ‌گاه از دایره منافع ملی این کشور فراتر نرفته و نمی‌توان این‌گونه برداشت کرد که کاهش روابط ایران و عربستان نتیجه اختلافات داخلی جامعه سعودی است. همچنین جایز نیست ما با اطلاعاتی ناقص در امور داخلی کشورها وارد شویم و مستنداتی هم برای طرح ادعای خود نداشته باشیم.