جامانده از قافله

در 10‌سالی که ایران در اوج تحریم‌ها به سر می‌برد از حضور در بازارهای جهانی محروم بود آن هم در شرایطی که عمده کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه به سرعت در پی یافتن جایگاه خود در بازارهای جهانی بودند. در طول این سال‌ها عقب ماندن ایران از عرصه رقابت‌های جهانی در نهایت موجب کوچک شدن اندازه اقتصاد و کمتر شدن سهم ایران در بازار رقابت‌های بین‌المللی شد. عمده کالاهایی که در ایران تولید شده در راستای مصرف داخلی بوده است و جز تعدادی کالای محدود که عمدتاً کالاهای سنتی و کشاورزی را شامل می‌شده ایران کالای قابل عرضه دیگری به دنیا نداشته است. به همین دلیل است که به‌رغم هدف‌گذاری‌های صورت‌گرفته در چشم‌انداز صادرات غیرنفتی در برنامه پنجم توسعه برای رساندن صادرات کشور تا 69 میلیارد دلار در پایان سال 93 تنها حدود 50 میلیارد دلار صادرات در این سال صورت گرفته است که عمدتاً صادرات غیرنفتی هم شامل خشکبار، پسته، زعفران، فرش و سایر کالاهایی از این دست بوده است.
به یقین محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها عامل اصلی جا ماندن ایران از تجارت بین‌المللی است. تحریم‌هایی که از زمان جنگ تحمیلی به‌طور خفیف بر اقتصاد ایران سایه افکند و در 10 سال اخیر به اوج خود رسید.
بر اساس آمارها در سال 93 هیچ کشور اروپایی جزو 10 کشور اول مقصد صادراتی ایران نبوده است و عمده کالاهای صادراتی ایران به چین، عراق، امارات متحده عربی، هند، افغانستان، ترکیه، ترکمنستان، پاکستان، هنگ‌کنگ و مصر بوده است. واردات به ایران اما وضعیتی کمی متفاوت‌تر نسبت به صادرات داشته و در سال 93 کشورهایی نظیر آلمان، سوئیس، هلند و ایتالیا در واردات کالا به کشورمان در لیست 10 کشور مبداء کالاهای وارداتی قرار داشته‌اند.
اما این آمارها مربوط به زمانی است که هنوز دستان تحریم‌ها یقه اقتصاد ایران را رها نکرده بود. قطعاً با مذاکرات انجام شده بین ایران و کشورهای 1+5 شرایط برای حضور ایران در بازارهای بین‌المللی فراهم می‌شود و این تازه نقطه آغاز است. تحریم‌ها و لغو آنها یک‌سوی قضیه و آمادگی حضور بخش خصوصی، تاجران و بازرگانان در بازارهای جهانی سمت دیگر ماجراست که باید از هم‌اکنون آن را مدنظر قرار داد. آیا الزامات حضور تاجران ایرانی در بازارهای جهانی پس از تحریم‌ها فراهم است؟ تاجران و تولیدکنندگانی که سالیان سال از بازارهای جهانی دور بوده و تولیدات آنها نه با هدف صادرات بلکه صرفاً با هدف تامین نیاز داخل بوده است آیا اکنون آمادگی حضور در بازارهای جهانی را دارند؟ پس از لغو تحریم‌ها که سرمایه‌گذاران کارکشته خارجی و تولیدات آنها به ایران سرازیر می‌شوند آن هم در شرایطی که ایران ناچار به کاهش تعرفه‌ها در قراردادهای دو و چندجانبه خواهد بود بنگاه‌های تولیدی داخلی چگونه از پس خود برمی‌آیند؟
در حال حاضر به اعتقاد بسیاری از کارشناسان باید از هم‌اکنون بازارهای جهانی را شناسایی و بررسی کرد که اول از همه ایران چه کالاهایی برای صدور دارد، فضای کسب و کار در ایران چگونه است و در نهایت فضای بین‌الملل برای دریافت کالای ایرانی در چه وضعی به سر می‌برد؟ این در حالی است که پیش از این حسن روحانی رئیس دولت یازدهم اعلام کرده بود تحریم‌ها بخشی از ماجراست و ما باید در آستانه برنامه ششم نگاهی به اقتصاد داخلی داشته باشیم.
اکنون ایران در آستانه لغو تحریم‌ها قرار گرفته است، طی 10 سال اخیر نیز بازارهای جهانی تغییر کرده و رقابتی‌تر شده است، به طور قطع در این میان بنگاه‌های تولیدی و کارخانه‌های در ایران که تولیدات آنها تنها در راستای رفع نیازهای داخلی بود باید برای رساندن خود به قافله‌ای که سال‌ها از آن جا مانده بودند خیز بزرگی بردارند.