مواد مخدر قانونی، آری یا نه؟

همین چند سال اخیر به نظر می‌رسید که هیچ چیز نمی‌تواند در اجماع بین‌المللی برای مبارزه با مواد مخدر خللی ایجاد کند. اجماع بر روی این موضوع که بهترین راه برای مبارزه با مواد روانگردان ممنوع کردن آنهاست. اما اکنون زمزمه‌هایی به گوش می‌رسد که مصوبه کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با قاچاق مواد مخدر و داروهای روانگردان، دهه‌هاست به نقطه شکست رسیده است.
مصرف داروهای روانگردان در بسیاری از نقاط دنیا کاهش نیافته است و ممنوعیت آنها، خسارات وحشتناکی به بار آورده است، از گسترش جرائم سازمان‌یافته، مرگ مصرف‌کنندگان ناشی از مصرف مواد تقلبی و بی‌کیفیت و بازداشت و زندانی شدن تعداد زیادی از مردان جوان که بار اقتصادی خانواده‌ای را به دوش داشتند.
همان‌طور که آمار و ارقام نشان می‌دهند تلاش‌های دولتمردان برای رصد کردن هر جعبه و کامیون گذرکننده از مرزهای کلمبیا و بولیوی و پرو، که تقریباً همه کوکائین مصرفی جهان را تولید می‌کنند یا مبارزه با کشت خشخاش در افغانستان که 80 درصد تریاک جهان را تامین می‌کنند نتوانسته بازار مصرف و تولید مواد مخدر را کنترل کند و امروز بوی تغییر به مشام می‌رسد. مقامات دو ایالت کلرادو و واشنگتن در صدد پیاده‌‌سازی نتیجه همه‌پرسی که به قانونی کردن ماری‌جوانا (حشیش) انجامید، هستند. در حال حاضر 12 کشور و ایالت در آمریکا و اروپا در‌صدد تجدید نظر درباره ممنوعیت مواد مخدر کم‌خطر هستند.
چند نیروی محرکه برای این تغییر نیز وجود دارد. نگرش مردم آمریکا شروع به تغییر کرده است. مردم شاهد آن بودند که دسترسی آسان به ماری‌جوانا که برای استفاده‌های پزشکی هم از آن استفاده می‌شود، منجر به اعتیاد گسترده نشده است. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد نیمی از مردم آمریکا در حال حاضر موافق لغو ممنوعیت مواد مخدری نظیر ماری‌جوانا هستند. از سوی دیگر آمریکای لاتین نیز از سرکوب تولیدکنندگان خسته شده است که تعجب‌آور نیست: در طول سال‌های گذشته تعداد کشته‌شدگان برای مبارزه با مواد مخدر به تعداد کشته‌شدگان یک جنگ واقعی رسیده است. از سوی دیگر مواد مخدر مصنوعی مثل آمفتامین و اکستازی، در حال حاضر به طور گسترده‌تری از کوکائین و هروئین استفاده می‌شوند. در حالی که دانشمندان ظهور داروی‌های روانگردان قوی‌تری را پیش‌بینی می‌کنند و این به این معنی است که فاصله‌ای که میان عرضه‌کننده و مصرف‌کننده بود اکنون از میان رفته است و بحث «حمل و نقل» یا ترانزیت مواد مخدر که پیش از این ریسک تجارت مواد مخدر را بالا می‌برد، اکنون کم‌رنگ شده است. ایالات ‌متحده آمریکا و اروپا اکنون از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان روانگردان‌های مصنوعی و ماری‌جوانا هستند. در حالی که برزیل که تا پیش از این از کشورهای ترانزیت‌کننده مواد مخدر بود به دومین مصرف‌کننده کوکائین تبدیل شده است.
از نظر اقتصادی بهترین گزینه‌ها یا بهتر بگوییم پیشنهادی که می‌تواند کمترین هزینه را داشته باشد، آزادسازی خرید و فروش مواد مخدر تحت نظارت دولت است. مطرح کردن چنین پیشنهادی نیاز به سیاستمداری شجاع دارد که بتواند با هراس اخلاقی که این موضوع را احاطه کرده است، مقابله کند.
قانونی کردن مواد مخدر باعث می‌شود با اعتیاد و مواد مخدر به عنوان موضوعی در حوزه سلامت عمومی برخورد شود که به معنای کاهش آسیب‌های ناشی از غیرقانونی بودن این موضوع است، به طور مثال ارائه سوزن تمیز به معتادان برای جلوگیری از گسترش HIV ، از سوی دیگر دولت می‌تواند با ایجاد یک بازار قانونی اما کنترل‌شده برای مواد مخدر دسترسی افراد زیر سن قانونی به این کالاها را محدود کند.
قانونی کردن مواد مخدری مثل ماری‌جوانا که گیاهی است و خطر کمتری دارد می‌تواند چند مزیت بالقوه نیز داشته باشد از جمله تضعیف گروه‌های مواد مخدر در مکزیک که سالانه دو میلیارد دلار از صادرات ماری‌جوانا به آمریکا سود می‌برند. این مدل می‌تواند به کاهش تقاضا برای مواد مخدر به اصطلاح سنگین‌تر منجر شود.
امروزه معمول‌ترین و مطلوب‌ترین مواد در سطح جهان کانابینوئیدهای مصنوعی هستند که از حشیش بسیار مضرترند. سال گذشته قانونی در نیوزیلند تصویب شد که به واسطه آن تولیدکنندگان مواد شیمیایی می‌توانند با رعایت برخی ضوابط برای محصولات‌شان گواهی رسمی تهیه کنند. اگر آنها بتوانند ثابت کنند که قرص یا پودرهایی که تولید می‌کنند ریسک پایینی دارند و زیان‌های جبران‌ناپذیری به سلامتی وارد نمی‌کنند، می‌توانند برای محصولات‌شان مجوز گرفته و آنها را وارد بازار کنند. در این پروسه مواد مخدری که هم‌‌اکنون در سطح بین‌المللی ممنوع هستند مثل کوکائین و حشیش از همان اول فاقد شرایط لازم شمرده می‌شوند و از دایره بررسی خارج می‌شوند و مغازه‌هایی خاص بدون تبلیغات اجازه فروش مواد قانونی را به همه به جز کودکان دارند.
در مصاحبه‌ای که با میلتون فریدمن اقتصاددان برنده جایزه‌ نوبل در علم اقتصاد در ۱۹۷۶ و طرفدار بازار آزاد در مصاحبه با رندی پیج گزارشگر در حوزه‌ مواد مخدر انجام شد، می‌گوید: «ماری‌جوانا یک ماده خیلی پرحجم است، از این‌رو به راحتی می‌توان آن را قدغن کرد. مبارزه‌کنندگان با مواد در ممنوع کردن ماری‌جوانا بسیار موفق‌تر از مثلاً کوکائین است. بنابراین قیمت ماری‌جوانا به نسبت افزایش می‌یابد و به دست آوردنش سخت‌تر می‌شود. خود این امر مشوقی است برای کاشت و پرورش ماری‌جواناهای قوی‌تر و مردم نیز از استفاده از ماری‌جوانا، به سمت هروئین و کوکائین و کراک گرایش می‌یابند. به نظر من کراک هیچ‌گاه پا به عرصه‌ وجود نمی‌گذاشت، اگر مواد مخدر را ممنوع نکرده بودیم. چرا کراک ایجاد شد؟ شیوه‌ مرجح استفاده از کوکائین اسنیف کردن و دماغی مصرف کردن است، اما هزینه‌ توزیع کوکائین خیلی بالا رفت و آنها به دنبال راهی بودند برای بسته‌بندی آسان‌تر مواد …»1
با اجرای این‌ رویکرد جدید به موضوع مبارزه با مواد مخدر توسط آمریکا این کشور یکی از نقض‌کنندگان کنوانسیون سازمان ملل متحد محسوب می‌شود اما از دیگر سو تحمیل یک سیاست شکست‌خورده به نفع هیچ‌کس نخواهد بود.
1- مترجم: حبیب فرزادی