تجارت کرمان چقدر رونق دارد؟
رونق کویری
کهن دیار کرمان، در گذر هزاران‌ساله خود، همواره به عنوان یکی از خاستگاه‌ها یا دست کم، نقاط ارزشمند اقتصادی و تجاری و تولیدی مطرح بوده است.
سید محمدعلی گلابزاده / پژوهشگر تاریخ کرمان
کهن دیار کرمان، در گذر هزاران‌ساله خود، همواره به عنوان یکی از خاستگاه‌ها یا دست کم، نقاط ارزشمند اقتصادی و تجاری و تولیدی مطرح بوده است. از هزاره نهم پیش از میلاد که به قول «هوکراید» جغرافیدان برجسته آلمانی، تیغ ریزه‌های ساخته‌شده در منطقه «کوهبنان» به سرزمین‌های دیگر صادر می‌شد تا رابطه تجاری ساکنان «تپه یحیی» واقع در «صوغان بافت» -از شهرستان‌های کرمان در شش هزار سال پیش با تمدن‌هایی چون «بین‌النهرین» که به قول «لمبرگ کارلوفسکی» پژوهشگر برجسته آمریکا و کاوشگر این تپه، تجارت و فرهنگ در این دیار با هم پیشرفت می‌کردند... تا صادرات جواهرات دست‌ساز مردم شهداد در پنج هزار سال پیش از این و... همه و همه بیانگر این است که کرمان همواره در پهنه اقتصاد و تجارت و تولید، خوش درخشیده است. اصلاً چرا راه دور برویم، بهترین و روشن‌ترین دلیل آن، همین نام کرمان است، زیرا کرمان در اصل «کارمان» بوده که از دو واژه «کار و مان» تشکیل شده است، «کار» به معنای تلاش و خدمت و سازندگی و «مان» به معنای جایگاه که روی هم رفته سرزمین خدمت و کار و تلاش را به تصویر می‌کشد. به جز این کرمانی‌ها به پارچه‌باف نیز کارباف می‌گویند با این توضیح که
روزگاری پارچه‌های بافت کرمان (راین و بم) به مصر و کشورهای دیگر صادر می‌شد و سایر بافته‌های کرمان مانند شال و قالی و گلیم شهرت جهانی داشته و دارد.
اگر بر اساس تحقیقات به عمل‌آمده به وسیله اشتاین آثار کوره‌های به جا مانده تل ابلیس واقع در بردسیر کرمان نشان از این واقعیت دارد که پنج هزار سال پیش از این، برای نخستین بار انسان‌هایی در اینجا توانستند به صنعت ذوب مس دست بیایند، امروز نیز سرچشمه کرمان، چشمه جوشان فیض و برکت و مجتمع مس شهربابک در کنار آن به جز تامین نیازهای داخلی، بنیه صادرات کشور را نیز تقویت کرده و راه نیاکان را ادامه داده‌اند، در کنار این موقعیت استثنایی، شرکت مس باهنر کرمان، سالانه با تولید محصولات گوناگون از قبیل شمش، ورق، لوله و سکه و... از خام فروشی تولیدات مس سرچشمه جلوگیری کرده و بر ارزش افزوده آن می‌افزاید.
هم‌اکنون در گلستان اقتصاد و تولید و تجارت کرمان، گلی وجود دارد به نام «گل گهر» که در هیچ بوستان دیگری یافت نمی‌شود. قدیمی‌ترین توده در بهره‌برداری گل گهر توده شماره یک با ذخیره 250 میلیون تن است. این منطقه با دارا بودن حدود 42 درصد از ذخیره سنگ‌آهن ایران و تولید 5 /8 میلیون تن کنسانتره و پنج میلیون تن گندله، نقش خود را در صنعت فولاد کشور پررنگ کرده و بخش دیگری از اقتصاد ایران را رونق بخشیده است.
در شمال شرق کرمان نیز وجود معادن غنی و پربهای زغال‌سنگ نیز روشنای دیگری از اقتصاد و تولید ایران همیشه سرافراز را تضمین کرده و چهره سیاه کارگران معادن گوناگون آن، روی سپیدمان را رقم زده است. تنها ذخایر رشته‌کوه‌های بادامویه، حدود 21 میلیون تن برآورد می‌شود. در همین رابطه ذخایر احتمالی زغال‌سنگ استان کرمان 99 میلیون و ذخایر ممکن 44 میلیون تن اعلام شده است. وجود سنگ‌های گرانبهای مرمر و گونه‌های دیگر آن مانند «مرمر آب باریک» و مهم‌تر از آن معدن کرومیت اسفندقه در 300کیلومتری جنوب کرمان با برآورد حدود 60 هزار تن ذخیره و... گوشه دیگری از ارزش‌های کرمان به شمار می‌رود.
مجموعه این معادن غنی و ارزشمند و نیز بیشینه گرانبهای آن موجب شده تا کرمان به عنوان بهشت معدنکاران شناخته شود و این استان در شمار سرزمین‌های معدنی جهان درآید.
در سایر بخش‌ها نیز، کرمان سخنی برای گفتن دارد از جمله در بخش کشاورزی که این استان نامی بلند و شهرتی تمام دارد، زیرا نه‌تنها جیرفت آن -با هلیل‌رود هزاران‌ساله‌اش- «هند کوچک ایران» لقب گرفته، بلکه به‌رغم قلّت بارندگی و خسّت آسمان، هنوز یک‌چهارم باغ‌های ایران در کرمان قرار دارد که این خود باعث شگفتی است. سهم این استان در تولید پسته که پیش از این به 90 درصد می‌رسید با ورود استان‌هایی چون یزد، خراسان رضوی و جنوبی و... به 63 درصد رسیده و هنوز هم سهم عمده‌ای در این زمینه دارد.
سایر تولیدات استان نیز موقعیت شایسته‌ای دارند، از جمله خرما که این استان به همراه استان‌های خوزستان، هرمزگان، سیستان و بلوچستان و بوشهر 53 درصد زیر کشت را در اختیار دارند. سهم زیر کشت کرمان 2 /68413 هکتار است. گردو نیز در سال‌های اخیر مورد توجه بیشتری قرار گرفته و استان کرمان در این زمینه نیز موقعیت ویژه‌ای کسب کرده است.
به جز محصولاتی چون مرکبات که اکثر باغ‌های جیرفت و کهنوج و بم را زیر پوشش برده و در بازارهای داخلی و خارجی از شهرت ویژه‌ای برخوردار است، اخیراً در مجموعه باغ فتح‌آباد کرمان، زمین‌هایی زیر کشت گیاهان دارویی رفته و با کاشت انواع آن، این امیدواری وجود دارد که در آینده‌ای نه چندان دور، کرمان یکی از صادرکنندگان عمده گیاهان دارویی کشور شود. لازم به یادآوری است که در گذر تاریخ نیز کرمان در این مورد پیشگام بوده و همواره از گیاهان دارویی آن یاد شده است.
«ویکاندر»، دانشمند آلمانی معتقد است از سه هزار نوع گیاه دارویی که در دایره‌المعارف داروشناسی فرانسه از آنها نام برده شد، دو هزار نوع آن، گیاهانی است که ابتدا در ایران به خاصیت طبی آنها پی بردند و قسمت زیادی از آنها جزو گیاهان بومی ایران است.
در همین رابطه، از جمله ارزش‌های این استان «کوه هزار» است که بهترین نوع زیره کوهی کرمان از آن به دست می‌آید. جز این، گیاهان دارویی دیگری در آن می‌روید که از شهرت خاصی برخوردار است به همین دلیل نام این کوه «هزار» گذاشته شده، یعنی کوهی که هزار نوع گیاه در آن می‌روید.
«پلینی» از تعداد گیاه‌های دارویی یاد می‌کند که «پلوتمی» فرماندار یونانی مصر پس از اسکندر نمونه‌هایی از آنها را از کرمان به مصر برده و پرورش داده است.
حنای کرمان که در مناطقی از شهداد و بم می‌روید، به‌وسیله یزدی‌ها به این شهر برده شده و پس از ساییده شدن به جای‌جای ایران و گاه جهان صادر می‌شود. «چارلز عیسوی» (تاریخ اقتصاد ایران، ص 464) درباره حنای کرمان می‌نویسد: حنای کرمان نه‌تنها در ایران، بلکه در تمام خاورمیانه و خاور نزدیک، منحصربه‌فرد است.
از جمله صادرات عمده کنونی کرمان در زمینه کشاورزی، روغن گل و گلاب است که گل آن از «لاله‌زار» کرمان، در ارتفاعات کوه‌های هزار برداشت می‌شود. این منطقه با قریب سه هزار هکتار کشت گل محمدی و گیاهانی چون نعناع، سالانه قریب 5500 تن گلاب و سایر عرقیات تولید می‌کند، که از این جهت رتبه دوم کشور را داراست. از جمله کشورهای خواهان روغن گل این منطقه -که کاملاً ارگانیک و بدون هرگونه سم‌پاشی به دست می‌آید- انگلستان است.
بر این اساس می‌توان گفت هرگونه سرمایه‌گذاری در اموری از این دست با بازده مناسبی همراه خواهد بود.
در زمینه انرژی خورشیدی نیز کرمان از جمله مناطق بسیار مناسب و مساعد کویری است که با برخورداری از آفتاب روزانه در قریب 10 ماه از سال می‌تواند بخشی از نیازهای استان را مرتفع کند.
از جمله ارزش‌های استان کرمان که به دلایلی پنهان مانده است، گردشگری است. کرمان با دارا بودن آثار باستانی و میراث فرهنگی متعدد، از جمله نادر استان‌هایی است که می‌تواند هرگونه سلیقه‌ای را در این مورد راضی و تامین کند. از ویژگی‌های دیگر کرمان که شاید در جمع استان‌های دیگر کشور، شاخص است، وجود آثار و بناهای گوناگون در همه دوره‌های تاریخی و پیش از آن تا امروز است.
وجود سرزمین‌هایی چون کُنار صندل جیرفت و آثار باقیماندهِ روزگاران پیش از تاریخ با آن همه رویدادهای سالیان گذشته و کاوش‌های غیرقانونی و فروش اشیای عتیقه به بهای هزاران‌دلاری به کشورهای دیگر، نمونه‌ای از آن به شمار می‌رود. در کنار این اثر ارگ دو هزار‌ساله بم، ارگ تماشایی راین، بناهای صخره‌ای دست‌کند میمند با قریب 10 هزار سال پیشینه تاریخی، قلعه‌هایی چون سموران در جیرفت و قلعه دختر کرمان و... بازمانده از دوره‌های تاریخی از جمله آثار و بناهای کهن است که برای گردشگران اهل پژوهش حائز اهمیت است. مجموعه‌هایی چون گنجعلی‌خان، ابراهیم‌خان، وکیل و حاج‌آقا علی که هر کدام دارای بخش‌هایی مانند حمام، کاروانسرا، میدان، آب‌انبار، بازار و مسجد است، از دیگر نقاط تماشایی گردشگری کرمان به شمار می‌رود. برخی از این آثار که به دوره قاجاریه تعلق دارد، موزه‌ای از هنرهاست، به عنوان مثال می‌توان از مسجد گنجعلی‌خان و حمام آن یاد کرد. همه این مجموعه‌ها در بازار کرمان قرار دارند. این بازار با طول قریب به یک کیلومتر که 800 متر آن مسقف و سرپوشیده و بقیه روباز است، بزرگ‌ترین راسته بازار کشور به شمار می‌رود که از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده و
بازارهای فرعی دیگری چون بازار مسگرها، زرگرها، کلاه‌مال‌ها، کفاش‌ها و... را در خود دارد.
چهارسوق این بازار یادگاری از دوره صفویه است و با نقاشی‌های سقف خود، هر بیننده‌ای را مسحور می‌کند. وجود موزه حیاتی که روزگاری بانک شاهی بود با قدمتی بیش از 100 سال نیز از جاذبه‌های بازار کرمان است.
مسجد ملک یا امام امروز که یادگار روزگار ملک تورانشاه سلجوقی (477 هجری قمری) است با وسعت 9191 مترمربع یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین مساجد ایران است. مسجد جامع مظفری با قریب 700 سال پیشینه (750 هجری قمری) و بنایی بازمانده از دوران حکومت آل‌مظفر در کرمان نیز از جاذبه‌های دیگری است که «پوپ»، باستان‌شناس معروف، زیبایی‌های آن به ویژه کاشیکاری سردر شرقی آن را ستوده است. مسجد چهل‌ستون و... از جاذبه‌های دیگر است.
وجود کاروانسراهای گوناگون، بادگیرهای تماشایی کوچه پس‌کوچه‌های قدیمی، برج‌های متعدد و بالاخره باغ‌هایی چون باغ شازده در ماهان که از شهرت جهانی برخوردار است، با وسعتی برابر 5 /5 هکتار و پیشینه‌ای قریب به 130 سال و درختان سر به فلک‌کشیده و فواره‌های متعدد و شاه‌نشین و... بهشتی در دل کویر است.
باغ فتح‌آباد در 12کیلومتری کرمان که اخیراً بازسازی شده و پیشینه آن 40 سال بیشتر از باغ شازده است از دیگر جاذبه‌های گردشگری است. باغ بیرم‌آباد و... مجموعه‌ای از باغ‌های تماشایی کرمان را تشکیل می‌دهد.
به جز باغ شازده ماهان که از آن یاد شد، آستانه شاه‌ولی با پیشینه‌ای 700ساله و بخش‌های مختلفی که آن نیز شهرت جهانی دارد، با فضایی معنوی و گیرا، از دیگر جاهای دیدنی کرمان است.
شاید جالب توجه باشد که در سال‌های اخیر و با این همه جاذبه‌های گوناگون و جهانگردان، طبیعت‌گردی کرمان را ترجیح داده و به این سمت گرایش پیدا کرده‌اند، زیرا کرمان با برخورداری از مناطق مختلف، چهار فصل را به میهمانان خود تقدیم می‌کند. در این میان، کویر کرمان با مناطقی چون «ریگ یلان» که با درجه حرارتی معادل 7 /70 درجه سانتیگراد گرم‌ترین نقطه جهان به شمار می‌رود، حدیث و حکایت دیگری دارد.
وجود کلوت‌ها در کویر شهداد کرمان، به عنوان اعجاب‌انگیزترین عارضه طبیعی، خاطره دیدار خود را در ذهن هر بیننده‌ای نقش می‌زند، بناهایی که اگرچه ساخت طبیعت است اما گمان می‌رود هزاران بنا در طول صدها سال با وسواسی خاص آن را بنا کرده‌اند.
برگزاری تور اولین ابرماراتن راه ابریشم در اردیبهشت‌ماه جاری با حضور 35 دونده از 10 کشور جهان در مسیری به مسافت 250 کیلومتر در هفت روز در این کویر سوزان و رضایت شرکت‌کنندگان در این رقابت، نشان داد که استعدادهای ویژه‌ای در این جاذبه گردشگری وجود داد که در صورت برنامه‌ریزی و ساماندهی بیشتر امور، می‌توان از آن بهره افزون برد.
نکته جالب توجه، گوناگونی منطقه و تعجب دوندگان در این ماراتن بود که در مسیر خود، هم از روی طلا‌سوده‌های کویر عبور کردند و گرمای 60 درجه سانتیگراد را تجربه کردند، هم جنگل نبکا در اطراف روستاهای شفیع‌آباد و ده سیف را دیدند، هم رودشور را شاهد بودند و هم آبشار این رود را دیدند و بالاخره تماشای مناطقی چون گندم بریان، و رسیدن به منطقه سرسبز سامون، عبور از میان نیزارها و... در پایان تماشای قله‌های پربرف «پلوار» و چنین بود که این گروه جهانی ضمن حیرت‌انگیز خواندن این همه تنوع، کویر کرمان را «الماس بیابان‌های جهان» نامیدند. در میان این گروه «محمد انسال» دونده کویری مراکشی نیز حضور داشت که نامش در گینس ثبت شده است و در این ماراتن نیز رتبه نخست را به دست آورد.
در زمینه گردشگری، فعالیت‌های وسیع دیگری در جای‌جای استان صورت گرفته از جمله ساخت هتل کپری (کتوک) به نام پارسیان در شهرستان قلعه گنج، راهم ساختن بوم‌گردی، راه‌اندازی اندیشکده گردشگری و در کنار همه این زمینه‌های مناسب، وجود پرنده‌هایی چون «هوبره» که گوهرهای گرانبهای مناطقی چون قلعه گنج و بسیار تماشایی است.
بر این اساس اگر کرمان را گنج نهان و آشکار ایران بنامیم سخنی به گزاف نگفته‌ایم.
دیدگاه تان را بنویسید