وداع با مرد آرام سیاست

انتشار یک خبر کافی بود تا همه دور هم جمع شوند، دیگر راست و چپی وجود نداشت همه کنار هم نشسته بودند و همین حضور، بهترین فرصت برای عکاسانی بود که مدت‌ها بود در حسرت چنین روزهایی ثانیه‌شماری می‌کردند. عکاسان در این روز‌ها عکس‌هایی را در تاریخ ثبت کردند که با بهره‌گیری از فنون فتوشاپ نیز قابل انتشار نبود. تمام این تصاویر واقعی؛ نمادی از همدلی گروه‌های سیاسی بود که در عزای مردی محترم، کلاه از سر برداشته بودند. آن مرد کسی نبود جز حسن ابراهیم حبیبی.
به محض اینکه خبر درگذشت حسن حبیبی بر روی خروجی رسانه‌ها قرار گرفت سیلی از شخصیت‌های طراز اول در منزل مرحوم حبیبی حضور یافتند و با چهره‌ای مغموم در کنار تصویر خندان حسن حبیبی که با روبان مشکی تزیین شده بود عکس گرفتند. در این عکس‌ها شخصیت‌هایی همچون اکبر هاشمی، سیدمحمد خاتمی، سید‌حسن خمینی، محمدی‌گلپایگانی، علی‌اکبر ناطق‌نوری، موسوی‌بجنوردی، موسوی‌لاری و... دیده می‌شدند. تمام میهمانان حاضر به همسر مرحوم حبیبی، دکتر شفیقه رهیده و فرزند آن مرحوم دکتر آزاده حبیبی تسلیت می‌گفتند.
فارغ از مراسم تشییع که به نمادی از وحدت گروه‌های سیاسی تبدیل شده بود مراسم ختم وی نیز به گونه‌ای بود که تمام فعالان سیاسی حضور یافته بودند و زمانی که حسن حبیبی با موافقت خانواده امام در مرقد حضرت امام به خاک سپرده شد، بار دیگر در کنار کسی قرار گرفت که همواره خود را ارادتمند وی می‌دانست.

ارتباط با امام
حسن ابراهیم حبیبی در پرواز تاریخی ۱۲ بهمن با امام همراه بود و بعد از سال‌ها حضور در فرانسه با بسیاری از شخصیت‌های سیاسی وارد ایران شد. وی زمانی وارد ایران شد که سه روز از فوت پدرش می‌گذشت و حسن حبیبی، بختیار را مقصر می‌دانست زیرا او پرواز امام را به تعویق انداخته بود و وی نتوانسته بود پدر خود را در آخرین روزهای حیات ملاقات کند.
بنا بر اسناد موجود وی مورد وثوق امام خمینی قرار گرفت به همین دلیل امام به او ماموریت داد تا پیش‌نویس قانون اساسی را تهیه کند. در‌‌ همان پرواز تاریخی دو حقوقدان با امام همراه بودند که از قضا هر دو در دانشگاه تهران حقوق خوانده بودند و از طرف دیگر هر دو به مدد احسان نراقی توانسته بودند از دانشگاه سوربن فرانسه بورس تحصیلی دریافت کنند. اما حضور این دو همراه در فرانسه بیش از آنکه به رفاقت منجر شود رقابتی بی‌انتها را شکل داد به همین دلیل درست زمانی که رقابت برای برگزاری اولین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری آغاز شد دو دوست قدیمی در برابر هم صف‌آرایی کردند. حسن حبیبی از سوی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به عنوان نامزد رسمی خود معرفی شد و‌‌ همان زمان، زمزمه‌هایی مطرح شد که حزب جمهوری اسلامی نسبت به کاندیداتوری وی تمایل بیشتری دارد.
مهم‌ترین دلیل حمایت روحانیون از حسن حبیبی میزان پایبندی وی به تشرع بود. وی به قدری مقید بود که در طول دوران اقامت هشت‌ساله خود در فرانسه، هرگز لب به گوشت نزد و خانواده وی کاملاً حجاب اسلامی را رعایت می‌کردند. درست زمانی که حسن حبیبی به دلیل اعتقاد بیش از حد به مذهب شیخ نامیده می‌شد بسیاری بنی‌صدر را به خاطر بی‌حجابی خانواده‌اش در خارج از کشور مورد ملامت قرار می‌دادند.
همین موضوع، بهانه‌ای شد که بخشی از روحانیون به جمع حامیان وی بپیوندند. با این حال وی در کارزار انتخابات ریاست جمهوری با کسب 859674 رای رقابت را واگذار کرد و بعد از بنی‌صدر و سید‌احمد مدنی در رده سوم ایستاد. البته وی در رقابت انتخابات مجلس نیز رای خوبی را به دست آورد همچنان که در اولین دوره انتخابات مجلس با اختلاف کمی نسبت به فخرالدین حجازی بیشترین آرا را کسب کرد و در میان نامزدهای نمایندگی تهران، در رتبه دوم جای گرفت. حسن حبیبی به پشتوانه همین رای برای ریاست مجلس، کاندیدا شد که البته بیشتر از ۲۰ رای نیاورد.
حسن حبیبی همزمان با حضور در پارلمان به وزارت رسید. وی حضور در راس وزارتخانه فرهنگ و آموزش عالی در دولت بنی‌صدر و رجایی را تجربه کرد و در ‌‌نهایت در سال ۶۰ وارد مجلس شد که تا سال ۶۴ در پارلمان مشغول بود تا اینکه در دولت میر‌حسین موسوی به عنوان وزیر دادگستری مشغول به فعالیت شد. پایان دولت میر‌حسین موسوی آغازی بر حضور وی در قامت معاونت اولی دولت هاشمی بود. به محض اینکه قانون اساسی بازنگری شد و پست نخست‌وزیری حذف شد و به جای آن معاونت اولی ایجاد شد حبیبی از سوی هاشمی به عنوان معاون اول معرفی شد. پایان دوره هشت‌ساله دولت سازندگی نه‌تنها موقعیت وی را به خطر نینداخت بلکه عضو اسبق شورای نگهبان در دولت اصلاحات نیز تثبیت شد و همچنان معاون اول باقی ماند اما سال ۸۰ سالی بود که حسن حبیبی به خاطر وضعیت جسمانی ترجیح داد بیشتر استراحت کند به همین دلیل به صورت شفاف به خاتمی گفت از نظر وضعیت جسمانی نمی‌تواند در دولت او حضور داشته باشد به همین دلیل وی جای خود را به عارف داد و ترجیح داد در بنیاد ایران‌شناسی به فعالیت خود ادامه دهد.

مردی برای تمام فصول
اگر به حسن حبیبی لقب مردی برای تمام فصول داده شود بیراه نیست. میزان سعه‌صدر حسن حبیبی به گونه‌ای بود که وی توانسته بود به عنوان یک مقام فراجناحی مطرح شود. البته میزان تقید وی به اخلاق تا حدی بود که در یک دیدار خصوصی به عباس آخوندی گفته بود هرگز راضی نیست تا در اوج بیماری از خانواده خود بخواهد به او یک لیوان آب بدهند و به خاطر اینکه مایه زحمت خانواده است رنج می‌برد. رعایت اخلاق تنها ویژگی نبود که وی در مورد خانواده خود به آن پایبند بود. وی این منش را در برخورد با مخالفان و منتقدان نیز به کار می‌بست. درست زمانی که همه تصور می‌کردند حسن حبیبی در جلسه عدم کفایت سیاسی به بنی‌صدر به دلیل وجود اختلاف نظر‌ها حضور پررنگی خواهد داشت از حضور در مجلس خودداری کرد و یا زمانی که نشریه گل‌آقا با مهارت از وی کاریکاتور چاپ می‌کرد نه‌تنها ناراحت نمی‌شد بلکه با مرحوم کیومرث صابری رابطه دوستانه‌ای برقرار کرد و هرگز از وی شکایت نکرد. میزان سختکوشی و عمل به وظایف دانش‌آموخته دانشگاه سوربن بسیار زیاد بود. محمد‌مهدی جعفری به ذکر خاطره‌ای می‌پردازد که همسر وی دکتر رهیده روزی به وزارتخانه فرهنگ و آموزش عالی مراجعه کرده و تقاضای ملاقات برای فرزند دکتر حبیبی را می‌کند زیرا پدر فرصت نمی‌کرده فرزند خود را در خانه ببیند!
عضو کمیته پیش‌نویس قانون اساسی که در نگارش قانون اساسی نقش مهمی ایفا کرد تنها در زمینه سیاست‌ورزی نگاه بلندی نداشت. وی به محض انتصاب به ریاست فرهنگستان زبان و ادب فارسی طرح گردآوری گویش‌ها را ارائه کرد و در این زمینه از تمام توان خود بهره برد.
حضور ۳۴ساله حبیبی در عرصه سیاست ایران در ۱۲ بهمن ماه 1391 پایان یافت. بدون شک وی نامی نیک را از خود به جای گذاشت به همین دلیل بسیاری از بزرگان اصلاح‌طلب از جمله سید‌محمد خاتمی در لابه لای کلام خود بار‌ها تصریح کردند که به نگاه حبیبی در عرصه سیاست نیاز داریم.