طلا بر مدار بلاتکلیفی

سید‌علی خسروشاهی ‌/ تحلیلگر بازار طلا و آتی

بانک مرکزی آمریکا طی بازه زمانی 2008 تا 2011 برای خروج اقتصاد آمریکا از رکود اقدام به کاهش نرخ‌های بهره به نزدیک صفر و اجرای برنامه خرید اوراق قرضه کرد که این مساله موجب یک رالی صعودی در قیمت طلای جهانی شد و قیمت هر اونس طلا تا سطح 1920 دلار افزایش یافت، اما طی چند سال گذشته فدرال‌رزرو تحت تاثیر صعود بازارهای سهام و احیای اقتصاد آمریکا که زمینه را برای تعدیل تدابیر محرک مالی در این کشور آماده کرده همواره افزایش نرخ بهره را جزو برنامه‌های خود اعلام کرده که این مساله باعث کاهش قیمت جهانی اونس طلا طی پنج سال گذشته شده است. به گونه‌ای که قیمت هر اونس طلا در بازارهای جهانی در 24 جولای تا سطح 1077 دلار کاهش پیدا کرد. یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش قیمت طلا در بازارهای جهانی بهبود وضعیت اقتصادی آمریکا و انتشار آمارهای اقتصادی امیدوارکننده از آینده اقتصادی آمریکا بوده است. با بهبود شاخص‌های اقتصادی در آمریکا ارزش دلار افزایش چشمگیری داشته که این امر منجر به کاهش شدید قیمت طلا در بازارهای جهانی شد. یکی از شاخص‌های مهم اقتصادی در اقتصاد آمریکا شاخص متقاضیان بیمه بیکاری (Unemployment Claims) است. این شاخص درخواست‌های بیمه بیکاری افراد متقاضی را که برای اولین بار جهت دریافت مزایا و بیمه بیکاری دولتی، تقاضا داده‌اند، اندازه‌گیری می‌کند. افزایش این شاخص نشان‌دهنده افزایش بیکاری و تضعیف اوضاع اقتصادی است.
همان‌طور که در نمودار مشخص است طی چند سال گذشته آمار بیکاری روند نزولی داشته که این مساله نشان‌دهنده بهبود فضای کسب و کار در اقتصاد آمریکاست. با توجه به بهبود وضعیت اقتصادی آمریکا بسیاری از تحلیلگران معتقد بودند فدرال‌رزرو نرخ بهره را در ماه سپتامبر افزایش خواهد داد و به همین دلیل قیمت‌های زیر هزار دلار را برای اونس جهانی پیش‌بینی می‌کردند اما برخلاف پیش‌بینی‌ها، فدرال‌رزرو در آخرین اظهارنظر خود در مورد افزایش نرخ بهره در سپتامبر ابراز تردید کرد. این ابراز تردید فدرال‌رزرو کافی بود تا قیمت جهانی طلا با افزایش قیمت همراه شود. به نظر برخی از کارشناسان یکی از دلایل تردید فدرال‌رزرو در افزایش نرخ بهره وضعیت اقتصادی چین است.

بحران اقتصادی چین
برخلاف اقتصاد آمریکا که این روزها از بحران فاصله گرفته است اقتصاد چین روزهای خوشی را پشت سر نمی‌گذارد و بازارهای مالی چین با کاهش ارزش همراه شده‌اند. یکی از مهم‌ترین رویدادهای مالی طی ماه جاری کاهش ارزش یوان توسط بانک مرکزی چین بود. بانک مرکزی چین طی دو ماه گذشته حدود چهار درصد ارزش یوآن را در مقابل دلار آمریکا تضعیف کرده که این امر باعث ایجاد تلاطم در بازارهای مالی چین و جهان شد. کاهش ارزش یوآن و انتشار آمارهای خوب از تولیدات صنعتی آمریکا و احتمال افزایش نرخ بهره فدرال‌رزرو همگی شواهدی بودند تا بسیاری از کارشناسان از احتمال جنگ ارزی میان قدرت‌های اقتصادی سخن به میان بیاورند. به نظر می‌رسد این تلاطم‌های اقتصادی در کشور چین و احتمال جنگ ارزی میان قدرت‌های اقتصادی در نهایت می‌تواند به نفع قیمت طلا باشد. به همین دلیل بسیاری از سرمایه‌گذاران احتمال رشد قیمت طلا را تا سطح 1240 دلار در آینده نزدیک محتمل دانسته‌اند.
با سقوط شاخص بازارهای مالی چین و افزایش تردیدها درباره آینده اقتصادی این کشور بازارهای مالی اروپا و آمریکا نیز با افت شدید روبه‌رو شد. شرکت‌های بزرگ آمریکایی و اروپایی که در اقتصاد چین سرمایه‌گذاری زیادی کرده و تحولات اقتصادی چین تاثیر زیادی بر درآمد آنها دارد بیشترین کاهش قیمت را در چند ماه گذشته تجربه کردند و به همین دلیل دوشنبه گذشته به نام دوشنبه سیاه نامگذاری شد. بلافاصله بعد از کاهش 9‌درصدی شاخص بورس چین دولت چین اعلام کرد برای جلوگیری از خروج سرمایه از بازار بورس و سپرده‌گذاری سرمایه‌ها در بانک‌ها نرخ بهره بانکی را کاهش می‌دهد. با کاهش نرخ بهره در چین وضعیت بازارهای مالی اروپا و آمریکا بهبود یافت و به دنبال آن قیمت طلا در بازارهای جهانی با کاهش مواجه شد. هرچند این آرامش در بازارهای مالی تداوم زیادی نداشت و در روز چهارشنبه یک بار دیگر شاهد کاهش شاخص‌های بورس جهان بودیم. به هر آنچه مشخص است همواره در بحران‌های اقتصادی طلا به عنوان کالایی امن برای سرمایه‌گذاران مطرح بوده است و در صورتی که بحران اقتصادی در چین ادامه‌دار باشد تقاضای طلا با افزایش همراه خواهد بود. به نظر می‌رسد با کاهش قیمت طلا ظرف پنج سال گذشته امکان افزایش تقاضای طلا در کشورهایی مانند هند که یکی از واردکنندگان عمده طلا به شمار می‌آید وجود دارد. از طرف دیگر با کاهش نرخ ارز در کشورهای چین، هند و یونان احتمال افزایش تقاضا برای طلا وجود دارد چرا که به طور سنتی طلا جایگزینی مناسب برای ارز بوده است.

کاهش تولید طلا در پی کاهش ارزش
کاهش قیمت طلا در بازارهای جهانی علاوه بر سرمایه‌گذاران این فلز زرد تولیدکنندگان طلا را نیز متضرر کرده است.
با افزایش ارزش دلار هزینه استخراج طلا افزایش داشته و از آن طرف با کاهش قیمت طلا به پایین‌تر از سطح 1200 دلار بسیاری از شرکت‌های معدنی و تولیدکننده طلا متضرر شده‌اند. این در حالی است که به عقیده کارشناسان میانگین قیمت 1200 دلار حداقل قیمتی است که تولیدکنندگان برای توجیه اقتصادی تولید طلا به آن احتیاج دارند.
به همین دلیل چند شرکت بزرگ استخراج و تولید طلا تولید این فلز ارزشمند را کاهش داده‌اند. طبق اعلام سازمان زمین‌شناسی آمریکا میانگین تولید طلا در کشور آمریکا روزانه به 509 کیلوگرم رسیده است در حالی که میانگین روزانه تولید در سال گذشته 577 کیلوگرم بوده است. آمارهای منتشرشده از سوی موسسه تحقیقاتی اس‌ان‌ال نشان می‌دهد میزان تولید طلای 46 شرکت بزرگ معدنی جهان در سه ماه نخست 2015 میلادی به کمتر از 2 /11 میلیون اونس رسیده است.
بر اساس این گزارش تولید طلای شرکت‌های بزرگ معدنی جهان در سه ماه پایانی 2014 میلادی به بیش از 5 /12 میلیون اونس رسیده بود. تولید طلای شرکت‌های بزرگ جهان در سه ماه نخست امسال نسبت به سه ماه قبل بیش از 10 درصد کاهش نشان می‌دهد. هرچند به نظر می‌رسد با توجه به حجم بالای ذخایر طلا در کشورهای مختلف و صندوق‌های سرمایه‌گذاری این کاهش عرضه در قیمت طلا تاثیر زیادی نداشته باشد.

پیش‌بینی روند قیمت طلا در آینده
با توجه به مطالب بیان‌شده پیش‌بینی روند قیمت طلا در بازارهای جهانی کاری بسیار سخت و دشوار است. چرا که از یک طرف سایه سنگین افزایش نرخ بهره فدرال‌رزرو همچنان در بازارهای جهانی وجود دارد و فدرال‌رزرو با به تعویق انداختن تصمیم‌گیری خود درباره افزایش نرخ بهره همواره سرمایه‌گذاران را در تردید نگه داشته است و از طرف دیگر با کند شدن روند رشد اقتصادی چین و کاهش ارزش یوان توجه سرمایه‌گذاران به طلا به عنوان دارایی مطمئن و جایگزین ارز بیشتر شده است. این تردید درباره آینده بازار در پیش‌بینی بانک‌های بزرگ و صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز قابل مشاهده است. در حالی که دویچه بانک، گلدمن ساکس و یو‌بی‌اس کاهش قیمت این فلز را پیش‌بینی کرده‌اند، تحلیلگران بانک‌های استاندارد چارترد و بانک آمریکا معتقدند افزایش نرخ‌های بهره مانع صعود طلا نخواهد شد و پیش‌بینی کرده‌اند طلا در سال 2015 ممکن است روند نزولی دو سال گذشته را معکوس کرده و صعود کند.
در همین ارتباط ارناباس گان تحلیلگر ارشد مسائل بازار طلا از موسسه اُ‌سی‌بی‌سی طی مصاحبه‌ای با پایگاه خبری کیتکو اعلام کرد: نگرانی‌های مطرح‌شده در خصوص وضعیت بازار سهام به زودی از بین خواهد رفت و این مساله بار دیگر قیمت طلا را در سراشیبی قرار خواهد داد. با توجه به اقدام غیرمنتظره چین در کاهش ارزش یوآن این مساله طبیعی بود که توجه سرمایه‌گذاران بین‌المللی از فدرال‌رزرو آمریکا به سیاست‌های چین متمرکز شود. البته به نظر من سرمایه‌گذاران بین‌المللی به زودی بار دیگر تمرکز خود را بر روی تحولات آمریکا و سیاست‌های پولی فدرال‌رزرو معطوف خواهند کرد و این مساله بار دیگر موجب کاهش قیمت طلا خواهد شد.
تحلیلگران تکنیکی نیز مقاومت اونس جهانی را در قیمت 1168 دلار عنوان کرده و معتقدند در صورت شکست سطح مقاومتی 1168 دلار احتمال رویت قیمت‌های بالای 1200 دلار در اونس دور از ذهن نیست. از طرف دیگر سطح حمایتی 1120 دلار نیز برای اونس مهم خواهد بود و با شکست این قیمت احتمال نزول قیمت به زیر 1100 دلار زیاد خواهد بود.

پیش‌بینی‌ها از آینده سرمایه‌گذاری در بازار طلای داخل کشور
با توجه به کاهش ارزش ریال طی سال‌های گذشته همواره طلا به عنوان کالایی امن برای سرمایه‌گذاری در داخل کشور مدنظر سرمایه‌گذاران بوده است. بعد از افزایش قیمت اونس جهانی و همزمان شدن با افزایش نرخ دلار در بازار ایران قیمت هر مثقال طلا از حدود 300 هزار تومان تا حدود 600 هزار تومان رشد را تجربه کرد و در ادامه با کاهش قیمت اونس جهانی و البته کاهش تلاطم‌های سیاسی و البته مذاکرات هسته‌ای شاهد کاهش قیمت طلا در بازار داخلی بودیم.
از آنجا که قیمت طلا در بازار داخلی متاثر از دو فاکتور نرخ ارز و قیمت اونس جهانی است برای پیش‌بینی بهتر و شناخت روند حاکم بر بازار بررسی هر یک از دو فاکتور یادشده لازم به نظر می‌رسد. همزمان با برگزاری مذاکرات ایران با 1+5 نرخ ارز در بازار آزاد با کاهش قیمت تا سطح 3180 تومان امیدها برای کاهش نرخ ارز و تقویت ارزش پول ملی را افزایش داده بود و با حصول توافق میان ایران و 1+5 به‌رغم تصور عمومی برای کاهش بیشتر قیمت‌ها شاهد افزایش قیمت دلار تا سطح قیمت 3300 تومان در بازار آزاد بودیم. از زمان حصول توافق تاکنون نرخ ارز در کانال 3300 تومان با یک شیب ملایم در حال افزایش و نوسان بوده و در روزهای ابتدایی شهریورماه سال جاری شاهد ورود قیمت به کانال 3400 تومان در بازار آزاد بودیم. با توجه به کاهش قیمت نفت در بازارهای بین‌المللی و اتکای بودجه دولت به نفت و از طرف دیگر افزایش ارزش دلار در مقابل ارزهای دیگر در بازارهای جهانی و جذاب بودن واردات با نرخ ارز فعلی برای واردکنندگان و احتمال بروز مشکل برای تولیدکنندگان داخلی به نظر نمی‌رسد دولت قصد کاهش چشمگیر نرخ ارز در بازار را داشته باشد. با افزایش نرخ دلار رسمی تا محدوده سه هزار تومان و صحبت‌هایی مبنی بر برچیده شدن اتاق مبادلات ارزی و همچنین ایجاد بورس ارز در بورس کالا به نظر می‌رسد دولت سعی دارد بازار ارز را به سمت کشف قیمت توسط عرضه و تقاضای واقعی سوق دهد. با توجه به رهنمودهای مقام معظم رهبری در مورد غیرقابل اطمینان بودن درآمدهای نفتی و لزوم جایگزینی صادرات غیرنفتی به جای درآمدهای نفتی دولت باید جذابیت صادرات محصولات غیرنفتی را برای فعالان اقتصادی ایجاد کند که قطعاً افزایش قیمت دلار در بازار آزاد یکی از مهم‌ترین فاکتورهایی است که موجب افزایش جذابیت صادرات خواهد شد. به نظر می‌رسد برای درک بهتر سیاست‌های ارزی بانک مرکزی باید تا زمان اجرای سیاست تک‌نرخی شدن ارز و البته سرنوشت تاسیس بورس ارز منتظر ماند.

نوسانات قیمت سکه در بازار
همزمان با مذاکرات هسته‌ای و کاهش نرخ ارز و البته کاهش قیمت اونس جهانی، سکه طرح امامی در بازار تا مرز 850 هزار تومان با کاهش مواجه شد. بعد از حصول توافق میان ایران و 1+5 و افزایش نسبی قیمت دلار در بازار آزاد و البته صعود قیمت اونس جهانی از پایین‌ترین سطح خود در قیمت 1077 دلار، قیمت سکه نقدی هم در بازار با شیب ملایم همواره در حال صعود بوده است. طی هفته گذشته با صعود قیمت اونس جهانی به حدود 1168 دلار و افزایش قیمت دلار تا محدوده 3400 تومان قیمت سکه نقدی تا مرز 942 هزار تومان افزایش را تجربه کرد. با کاهش قیمت اونس جهانی به محدوده 1120 دلار و البته تزریق دلار از سوی عوامل بانک در بازار آزاد در روز پنجشنبه هفته گذشته شاهد کاهش قیمت سکه تا محدوده 910 هزار تومان بودیم.
با توجه به نوسانات ایجادشده در بازار طلا و ارز طی هفته گذشته حجم معاملات در بازار با افزایش نسبی همراه بود تا یک بار دیگر توجه سرمایه‌گذاران به پاساژ افشار و سبزه‌میدان جلب شود.
با بررسی اجمالی بازار طلا مشخص می‌شود فعالان بازار کاهش شدیدی را برای نرخ ارز متصور نیستند و بیشتر توجه خود را به تحلیل نوسانات و رویدادهای بین‌المللی تاثیرگذار بر قیمت طلای جهانی معطوف کرده‌اند.

قراردادهای آتی سکه طلا
با کاهش قیمت جهانی طلا و حصول توافق هسته‌ای قیمت‌ها در سررسیدهای قراردادهای آتی در بورس کالا با کاهش همراه بود به گونه‌ای که قیمت سررسید اسفندماه 860 هزار تومان کاهش پیدا کرده بود. نکته جالب توجه در قیمت سررسیدهای چهارگانه قراردادهای آتی سکه فاصله آنها تا قیمت سکه نقدی بود. برخلاف روال معمول که سررسیدهای قراردادهای آتی با یک فاصله چند هزارتومانی با قیمت سکه نقدی دادوستد می‌شدند بعد از توافق هسته‌ای و البته نزول قیمت جهانی اونس طلا و پیش‌بینی‌های مطرح‌شده در مورد اونس زیر هزار دلار سرمایه‌گذاران گاه سررسیدهای آتی را زیر قیمت سکه نقدی داد و ستد می‌کردند که این اتفاق در بورس کالای ایران نادر بود. زمانی که قیمت‌ها در قراردادهای فیوچر (در تمامی سررسیدها) پایین‌تر از قیمت نقدی مورد انتظار بازار باشد، در اصطلاح مالی گفته می‌شود بازار در وضعیت بک واردیشن (Normal Backwardation) قرار دارد. معمولاً زمانی بک واردیشن ایجاد می‌شود که بازار احتمال کاهش قیمت‌ها را در آینده بسیار محتمل می‌داند و حاضر نیست در سررسیدهای قراردادهای آتی کالا را با قیمتی بیشتر از قیمت نقدی خریداری کند. با افزایش نسبی قیمت اونس جهانی و البته افزایش نرخ ارز در بازار داخل خوش‌بینی مفرط سرمایه‌گذاران به کاهش قیمت‌ها در آینده نزدیک کمی متعادل‌تر شد و ما شاهد افزایش قیمت سررسیدهای قراردادهای آتی و البته افزایش فاصله با قیمت نقدی سکه بودیم. به‌گونه‌ای که سررسید اسفندماه توانست تا سطح قیمتی 958 هزار تومان افزایش را تجربه کند و فاصله قیمتی حدود 15 هزارتومانی را با سکه نقدی ایجاد کند. هرچند هنوز فاصله سررسیدهای قراردادهای آتی با قیمت نقدی سکه به نسبت سال‌های گذشته کم است، ولی با ایجاد این فاصله قیمتی و البته نوسان قیمت اونس جهانی و نرخ ارز شاهد افزایش حجم معاملات در سررسیدهای قراردادهای آتی سکه بودیم به‌گونه‌ای که حجم معاملات در هفته پایانی مردادماه با رشد 100‌درصدی نسبت به هفته قبل مواجه شد. به نظر می‌رسد در مورد آینده قیمت طلا طی روزهای آینده هنوز اجماع نظری در بازار داخلی و خارجی وجود ندارد و نمی‌توان آینده این فلز ارزشمند را به روشنی پیش‌بینی کرد. احتمال افزایش نرخ بهره فدرال‌رزرو، بحران اقتصادی چین، افزایش نرخ ارز در بازار داخلی و سیاست‌های بانک مرکزی درباره آینده نرخ ارز و نحوه اجرای سیاست تک‌نرخی شدن ارز همه فاکتورهای تاثیرگذار و مهمی است که باید هرکدام از این فاکتورها مورد بررسی دقیق و موشکافانه قرار گیرد. ولی آنچه در بازار داخلی مشاهده می‌شود گویای این مطلب است که هنوز سرمایه‌گذاران به صورت جدی وارد بازار طلا نشده‌اند و فقط سعی در کسب درآمد از نوسانات مقطعی قیمت طلا و سکه دارند. قطعاً با کاهش ابهاماتی نظیر افزایش نرخ بهره فدرال‌رزرو و سیاست‌های ارزی بانک مرکزی می‌توان با اطمینان بیشتری در بازار طلا سرمایه‌گذاری کرد.