نظریه اعتیاد عقلانی

فرض معمول در بسیاری از مباحث مربوط به رفتار در طول زمان این است که انتخاب امروز، به طور مستقیم وابسته به انتخاب در گذشته نیست. فرض ناوابستگی، مهمل نیست، چرا که به طرز کارآمدی بسیاری از مشکلات را که در طول زمان به شکلی قاطع تحت تاثیر «وابستگی» نیستند، ساده‎سازی می‌کند. اما این فرض، اقتصاددانان را از دست‌ و پنجه نرم کردن با مسائل دیگر که اهمیت قابل توجهی دارند، دلسرد کرده است؛ از جمله اعتیاد، عادات کاری، شکل‌گیری ترجیحات، اینکه چرا کودکان از پدر و مادر سالمند خود حمایت می‎کنند و تکامل و پایداری نهادها.

برخی از تاثیرات مصرف گذشته در رفتار فعلی مشهود است. اگر من حالا شام سیر‎کننده‎ای خورده باشم، در آینده‌ای نزدیک نمی‌خواهم شام دیگری بخورم، حتی اگر شام ایرانی لذیذی باشد که توسط همسرم پخته شده باشد. اگر فواصل زمانی به اندازه کافی نزدیک و مقدار مصرف به اندازه کافی زیاد باشد، اساساً تمام کالا‎ها جایگزین هستند. اما برای بسیاری از کالاها، زمانی که بازه‎های زمانی مقایسه‌شده بسیار نزدیک نیستند، مصرف بیشتر در زمانی زودتر، مصرف آتی بیشتر و نه کمتر، را بر‌می‌انگیزد. مطابق کاربرد متداول، من رفتار عادت‎وارانه را به عنوان جلوه‌ای از یک رابطه مثبت بین مصرف گذشته و حال معرفی می‎کنم؛ اقتصاددانان این کالاها را مکمل می‎نامند. نمونه‎های شناخته‎شده شامل سیگار کشیدن، استفاده از هروئین، خوردن بستنی، دویدن، حضور در کلیسا، دروغ گفتن و صمیمیت با یک معشوق است. البته، تفاوت‎های گسترده‎ای در درجه‎ عادت‎وارانه بودن فعالیت‎های مشابه وجود دارد؛ و احتمال اینکه فرد به هر گونه فعالیتی عادت کند با توجه به شرایط و سن متفاوت است. اگر مصرف بیشتر فعلی مطلوبیت در آینده را کاهش دهد، عادات مضر یا بد هستند، همان‌گونه که اثرات مضر بر روی سلامت آینده از سیگار کشیدن یا الکل نوشیدن شدید به وجود می‌آید. به طور مشابه، اگر مصرف بیشتر فعلی مطلوبیت آینده را افزایش دهد، عادات مفید هستند؛ شنا کردن به طور منظم و یا حضور در کلیسا به طور منظم می‎توانند نمونه‎هایی باشند. این طبیعی است که عادت‎های بد توجه بیشتری را نسبت به عادات خوب معطوف خود کنند، اما همان‌طور که خواهیم دید، رفتار عقلانی نیز حاکی از آن است که عادات مشاهده‎شده قوی، به احتمال زیاد مضر هستند تا مفید. اگر مصرفِ بیشترِ گذشته یک عادت خوب، مطلوبیت نهایی مصرف فعلی را افزایش دهد، افراد کوته‎بین که عواقب آینده اعمال خود را در نظر نمی‎گیرند احتمالاً مصرف کنونی خود را افزایش می‎دهند. اما مطلوبیت بالاتر فعلی تضمین نمی‏کند که افراد منطقی آینده‌نگر نسبت به گذشته بیشتر مصرف کنند. مصرف‎کنندگان عقلانی، همچنین چگونگی تاثیر مصرف بیشتر کنونی بر مطلوبیت و یا عدم‌مطلوبیت نهایی در آینده را در نظر می‎گیرند.

مورفی و من (در مقاله سال 1988) شرایط لازم و کافی برای یک مصرف‌کننده عقلانی آینده‌نگر جهت توسعه یک عادت را جمع‌بندی کرده‌ایم. در واقع برای مصرف بیشتر گذشته لازم است که مطلوبیت نهایی مصرف فعلی را افزایش دهد؛ این مطابق آن چیزی است که به نام «تقویت» در ادبیات اعتیاد وجود دارد. اما چندین پارامتر دیگر نیز مهم هستند، از جمله نرخ تنزیل در مطلوبیت آینده، و میزان کاهش یا استهلاک در سهم مصرف گذشته به مطلوبیت فعلی. هرچه نرخی که با آن آینده یا گذشته تنزیل می‌شوند بزرگتر باشد، بیشتر احتمال دارد کالایی با مقدار مفروض و معینی اثر تقویت‌کنندگی اعتیادآور باشد و اعتیاد قوی‎تر باشد. این نتیجه‎گیری شهودی است، هر چه نرخ‌های تنزیل بزرگتر باشند، مصرف بیشتر فعلی اثر کمتری روی مطلوبیت آینده دارد.

اعتیاد به سادگی به عنوان یک عادت قوی تعریف شده است. به لحاظ فنی، یک عادت هنگامی که اثرات مصرف گذشته بر مصرف کنونی به اندازه کافی قوی هستند که بی‎ثبات‎کننده می‎شود، به اعتیاد تبدیل می‎شود. تقاضا برای کالاهای اعتیاد‌آور به دو دسته گرایش دارد: یا مردم مقدار زیادی مصرف می‎کنند، یا پرهیز می‎کنند؛ زیرا پیش‌بینی می‎کنند که اگر شروع به مصرف کنند به «دام» می‌افتند.

یک عادت ممکن است با در معرض خودِ عادت قرار گرفتن، به اعتیاد تبدیل شود. عادات خاص، مانند استفاده از مواد مخدر و نوشیدن شدید الکل، ممکن است توجه به عواقب آینده را کاهش دهد - هیچ دلیلی وجود ندارد که فرض کنیم نرخ تنزیل در آینده صرفاً مفروض و ثابت است. از آنجا که افزایش نرخ تنزیل تعهد به تمام عادت‎ها را تقویت می‎کند، ممکن است افزایش القایی بیشتری در نرخ‌های تنزیل به وجود آید. نتیجه ممکن است توسعه یافتن گسترده عادت‎های خاص به اعتیادهای قدرتمند باشد.

فرض نظریه که اعتیاد‎ها تا حدودی به علت نرخ کاهش شدید مصرف گذشته ایجاد می‌شوند، به نحوی با شواهد پزشکی سازگار است. برای اینکه آسیب به ریه‎ها، کبد، و سایر اندام‌ها پس از اینکه فردی نوشیدن شدید الکل یا سیگار کشیدن را متوقف می‎کند، تقریباً به سرعت کاهش می‌یابد، مگر اینکه به نقطه بدون بازگشت رسیده باشد.

از آنجا که افرادی که به شدت آینده و گذشته را تنزیل کرده‌اند، وزن کمی به عواقب آینده رفتار‎شان می‎دهند؛ کمتر احتمال دارد از فعالیت‌های «مضر» که مطلوبیت در آینده را کاهش می‎دهد، منصرف شوند، حتی زمانی که اینها عادت‎وار نیست؛ و آنها کمتر جذب فعالیت‎های «مفید»ی که مطلوبیت در آینده را افزایش می‎دهد، می‎شوند، حتی هنگامی که اینها عادت‎وار نیستند، مانند محدود کردن مصرف کلسترول. اما از آنجا که نرخ تنزیل بالا در آینده و گذشته نیز عادات قوی و اعتیاد را پرورش می‎دهند، مردم با نرخ بالا خصوصاً به فعالیت‎های مضر که اعتیادآور و یا حداقل بسیار عادت‎وار هستند، جذب خواهند شد. بنابراین، ما انتظار داریم اعتیاد با فعالیت‎های مضر همراه باشد. اقتصاددانان معمولاً در نظر نمی‎گیرند چرا ترجیحات همان چیزی هستند که هستند، اما از آنجا که بسیاری از نویسندگان ادعا کرده‎اند رفتار عادت‎وار‎ کاملاً عقلانی نیست، بهتر است در مورد شکل‎گیری عادت بحث شود. اگر چه مکانیسم پشت توسعه عادت‎ها بسیار کم شناخته شده است، برای من روشن نیست که آنها کمتر از دیگر ترجیحات منطقی هستند.

الکل، هروئین، کوکائین، سیگار کشیدن و برخی از مواد مخدر دیگر اثرات مستدل بیولوژیکی- دارویی در مصرف‎کنندگان دارند که تمایل‎شان برای مواد مخدر را افزایش می‎دهد؛ و اکثر مردم با ادامه انجام آنچه در گذشته انجام می‎دادند، آسایش جسمی و روانی و اطمینان می‎یابند.

یکی دیگر از امید‌هایی که منجر به درک شکل‎گیری عادت می‎شود از تصدیق اینکه مطلوبیت بسیاری از کالاها به این بستگی دارد که چگونه مصرف فعلی این کالاها با مقدار مصرفی در گذشته مقایسه می‎شوند، به وجود می‎آید. به عنوان مثال، یک استاندارد زندگی معمولاً مطلوبیت کمتری برای افرادی که به استاندارد بالاتری در گذشته عادت کرده‎اند، فراهم می‌کند. در واقع، اگر مطلوبیت کالا بستگی به تفاوت بین مصرف فعلی و مجموع وزنی مقدار مصرف‌شده در گذشته داشته باشد، یک کالا باید عادت‎آور باشد. توجه داشته باشید که در چنین مواردی تاثیر مقایسه با گذشته به قدری قدرتمند است که کالا باید بدون در نظر گرفتن نرخ تنزیل در مطلوبیت آینده و یا میزان کاهش مصرف گذشته، عادت‎آور باشد. عادت وقتی‎که مصرف گذشته وزن بیشتری داشته باشد، قوی‎تر است، و وقتی‎که مصرف گذشته به شدت وزن بیشتری نسبت به مصرف کنونی دارد، اعتیاد است.