شمایلِ تاریکِ کاخ‌ها*

ساختمان‌های بزرگ، هتل‌های اشرافی، برج‌های غول‌پیکر و پروژه‌های ساختمانی بلندپروازانه. این همان چیزی است که حاکمان بسیاری از کشورهای خاورمیانه و از جمله عربستان سعودی تمایل دارند درباره جهان اسلام به نظر بیاید و البته اگر لیست کشورهای اسلامی را از حدود 60 به کمتر از 20 کاهش دهیم، ممکن است این خواسته محقق شود. با لیستی که قطر و امارات متحده عربی و کویت در آن حضور داشته باشند، احتمالاً همه چیز در نگاه اول خوب است؛ البته اگر نپرسیم که آیا در جوامعی که هنوز همه چیز مانند افسانه‌ها توسط پادشاه مشخص می‌شود و او عملاً صاحب کشور است، همه از حقوق یکسان برخوردارند؟ برای خوب بودن همه چیز در نگاه اول، باید تعداد زیادی از سوالات دیگر را نیز غیرمجاز اعلام کرد. مثلاً اینکه آیا بهترین کاربرد درآمدهای نفتی ساختن کاخ پادشاه است یا بهبود وضعیت آموزش و بهداشت؟ یا اینکه اگر پول نفت فقط خرج همین کاخ‌ها می‌شود، هزینه القاعده، داعش، النصره و انبوه گروه‌های تروریستی دیگر چگونه تامین می‌شود؟ شاید اگر کل درآمدها صرف رفاه داخلی (ولو به نازل‌ترین شکل آن، یعنی واردات کالای ساخته‌شده با پول حاصل از صادرات نفت و گاز به صورت خام) می‌شد، کشورهای اسلامی منطقه می‌توانستند عملکرد مثال‌زدنی داشته باشند؛ اما در واقع امر این‌طور نیست. توسعه کاریکاتوری کاخ‌ها در کشوری که بعد از صدها سال برگزاری حج هنوز برنامه‌ای برای کنترل جمعیت زائران ندارد و هر چند سال یک بار فاجعه‌ای با چندصد کشته را تجربه می‌کند، نمی‌تواند واقعیت توسعه را پنهان سازد. با وجود بهبود «دوپینگی» برخی از شاخص‌های اقتصادی به مدد تزریق درآمدهای بادآورده نفتی، بسیاری از کشورهای اسلامی را می‌توان کلکسیونی از اشتباهات حکمرانی و سوءمدیریت دانست و البته حداقل 20، 30 کشور دیگر هستند که از همین توسعه دوپینگی هم برخوردار نیستند. اما چرا؟ این سوالی است که «تجارت فردا» در صفحات پیش‌رو قصد دارد به ابعاد مختلف آن بپردازد.

*عنوان کتابی از حسین سناپور