چرخیدن لوازم آرایش روی محور قاچاق

می‌گویند که اولین باری که ایران تجربه تولید لوازم آرایش را داشته به زمانی بازمی‌گردد که از زعفران، کرم تولید کردند و به یونان باستان فرستادند. یعنی از همان زمان هم دستی بر آتش تولید لوازم آرایش داشتند. حالا قرن‌ها بعد، آمار نشان داده که ایران هفتمین مصرف‌کننده لوازم آرایش در دنیاست. تا اینجا باز هم تایید هنردوستی و تلاش برای تولیداتی است که ریشه در سال‌های قبل‌تر دارد. مساله اما زمانی تلخ می‌شود که پای آمار قاچاق و البته واردات به میان آید. طبق آماری که پیش از این دبیر انجمن صنایع شوینده، بهداشتی و آرایشی اعلام کرده بود، 80 درصد لوازم آرایشی که در داخل کشور استفاده می‌شود، محصول قاچاق است. همین هم باعث شده تا در سال‌های قبل هشدارهای بیشتری نسبت به مصرف لوازم آرایش بی‌کیفیت صورت گیرد؛ هشدار به مصرف موادی که گاهی تقلبی بوده و گاهی تنها اسم مارک را یدک می‌کشد و در حقیقت محصولات آزمایشی کشورهای اروپایی است تا سلامت آن روی پوست آسیایی‌ها آزمایش شود. با این حال، نه هشدارهای پزشکی تاثیری در ذهن زیبایی‌طلب ایرانی‌ها گذاشته و نه تولیدات داخل به میزانی بوده که این مصرف رو به افزایش را مدیریت کند. کل محصولاتی که در داخل مشتری بیشتری دارد اغلب به محصولات خارجی منتهی می‌شود که نمایندگی در ایران داشته و به قبضه کردن بازار لوازم آرایش مشغول‌اند. در این میان، برخی هم اقدام به وارد کردن محصولات آرایشی بی‌کیفیت می‌کنند. کل این اتفاق‌ها سبب می‌شود تا بازار لوازم آرایش دنیا تبدیل به ملغمه‌ای از انواع محصولات باکیفیت و بی‌کیفیت شود که در نهایت ضرر آن قرار است به مصرف‌کننده وارد شود.

وضعیت تولید

آشفته‌بازار لوازم آرایش نگاه‌ها را به سمت تولید داخل می‌برد. طبق آنچه بختیار علم‌بیگی دبیر انجمن صنایع شوینده، بهداشتی و آرایشی پیش از این مطرح کرده بود، کل تولیدات محصولات و لوازم آرایشی داخل به 20 کارخانه ختم می‌شود که تنها سهم 30‌درصدی در تامین لوازم آرایش موردنیاز ایفا می‌کنند. مشکلاتی که وی به آنها به عنوان عامل تشدید رکود در تولید لوازم آرایش داخلی اشاره می‌کند، به نوسازی ماشین‌آلات این کارخانه‌ها هم کشیده می‌شود تا در نهایت به ریشه اصلی آن یعنی نقدینگی برسد. همین ریشه نشان می‌دهد که چرا بازار لوازم آرایش داخل، در قبضه خارجی‌هاست. پیش از این نیز خبرگزاری ایسنا در گزارش خود نقل‌قولی از دبیر انجمن صنایع شوینده بهداشتی و آرایشی آورده بود که نشان می‌داد ارزش بازار لوازم آرایشی و مراقبت از پوست در ایران بیش از 8/1 میلیارد دلار است و این در حالی بود که کمی قبل‌تر رقمی در حدود 100 میلیون دلار برای این بازار عنوان شده بود. رقم دوم از قول بخش تحقیقات بازار یورومانیتور عنوان شده بود.

در همین حال، احتمال رشد جمعیت جوان کشور در سال‌های آینده باعث شده تا مساله رسیدگی به بازار لوازم آرایش اهمیت بیشتری پیدا کند.

وضعیت تولید در عین حال طبق آماری که ارائه شد، بحرانی است. داخلی‌ها یا بیشتر به تولید محصولاتی همچون کرم و شامپو اقدام کرده‌اند و یا در صورت ورود مستقیم به بازار لوازم آرایش، تلاش کرده‌اند لیسانس و مجوزی از یکی از شرکت‌های بزرگ آرایشی دنیا داشته باشند. برخی شرکت‌ها هم به صورت مشارکتی با شرکت‌های بزرگ و مطرح کار می‌کنند که به گفته بسیاری از کارشناسان این بازار، بعد از مدتی به واردکننده عمده بازار لوازم آرایش تبدیل می‌شوند.

طبق گزارشی که پیش از این برخی خبرگزاری‌ها منتشر کرده بودند، آمار اعلام‌شده در خصوص تعداد واحدهای تولید محصولات آرایشی تنها از سوی انجمن صنایع بهداشتی، آرایشی و شوینده اعلام شده است. علاوه بر وجود 20 کارخانه، 96 واحد تولید محصولات بهداشتی در انجمن فوق عضو بوده و زیر نظر مستقیم قرار دارند. در بین واحدهای تولید لوازم آرایش در ایران، هشت واحد در زمینه تولید ادوکلن، یک واحد در زمینه تولید خط چشم، چهار واحد در زمینه تولید رژ لب، هشت واحد در زمینه تولید رنگ مو، دو واحد در زمینه تولید رژ گونه، دو واحد در زمینه تولید ژل بدن، 33 واحد در زمینه تولید کرم، چهار واحد در زمینه تولید کرم پودر، چهار واحد در زمینه تولید کرم موبر، دو واحد در زمینه تولید لاک ناخن، شش واحد در زمینه تولید کرم ضد آفتاب و پنج واحد نیز در زمینه تولید ژل دست و صورت فعالیت می‌کنند. طبق این آمار، بیشترین تعداد واحد تولید انواع کرم نیز در استان تهران واقع شده است. همچنین واحدهایی در این حوزه در استان‌های آذربایجان شرقی، اصفهان، ایلام، خراسان رضوی، سمنان، قزوین، قم، کرمانشاه، گیلان، مازندران، آذربایجان غربی، بوشهر، زنجان، لرستان و همدان برای فعالیت پروانه بهره‌برداری گرفته‌اند و دارای ظرفیت تولید هستند که تعداد آنها در مجموع به 113 واحد می‌رسد.

قاچاق اقلام آرایشی

چرخش رویکرد بازار آرایش ایران به سمت واردات از همین‌جا جدی می‌شود که تولید داخل به گونه‌ای نبوده که بتواند نیاز داخل را پاسخ دهد؛ این نیاز گاهی به حجم و گاهی به کیفیت محصولاتی درخور توجه است که بتواند دست محصولات قاچاق را از این بازار کوتاه کند. رقم درشت قاچاق که پیش از این اعلام شده، بحران بازار آرایش ایران را نشان می‌دهد. طبق گفته‌ معاون پیشگیری و هماهنگی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، 800 میلیون دلار لوازم آرایشی قاچاق به کشور وارد شده که این عدد هر‌ساله رقمی در حدود 5/1 میلیارد دلار است. یعنی در هر سال، 5/1 میلیارد دلار از مصرف داخل توسط لوازم آرایشی قاچاق تامین می‌شود که در کیفیت آنها تردید جدی وجود دارد. این عدد، رقمی است که مهدی ابویی معاون پیشگیری و هماهنگی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز رسماً آن را اعلام کرده است.

از کدام کشورها وارد می‌کنیم؟

نگاهی به آمار واردات لوازم آرایش در سال 1393 نشان می‌دهد که کشورهایی همچون فرانسه، امارات، ترکیه، آلمان، بلغارستان، سوئیس، هند، تایلند، یونان و چین در راس کشورهایی هستند که ایران از آنها لوازم آرایش وارد می‌کند. فرانسه که در این میان پیشتاز است در ماه‌های ابتدایی سال جاری رقمی در حدود سه میلیون دلار لوازم آرایشی به ایران صادر کرده است. این رقم از نظر ارزش ریالی چیزی معادل 94 میلیارد ریال طی سه ماه بوده است.

کشور بعدی امارات است که به اعتقاد بسیاری، به دلیل تحریم‌های وارد‌شده به ایران رقم واردات از آن به صورت خالص نیست چرا که حجم واردات تنها به این کشور منتهی نشده و بسیاری از محصولات از مسیر امارات به ایران وارد می‌شوند. با این حال، عدد دو میلیون‌دلاری که معادل 52 میلیارد ریال است، رقم کمی برای سه ماه نیست.

وجود کشورهایی همچون آمریکا، اسپانیا یا فرانسه که بسیاری‌شان قطب تولید لوازم آرایشی دنیا هستند از یک طرف و از طرف دیگر مساله واردات از کشورهایی مثل هند و چین، نشان از تنوع طیف واردات لوازم آرایش است. نکته مهم‌تر آنکه طی سه ماه ابتدایی سال جاری، چهار میلیارد ریال لوازم آرایش از کیش به مرکز تهران وارد شده که برخی معتقدند حجم زیادی از آن به صورت قاچاق از کشورهای اطراف بوده است. 118 میلیون ریال فرآورده‌های زیبایی و آرایشی نیز از چین وارد شده که در کنار رقم واردات هند، مجموع رقمی در حدود چهار میلیارد و 118 میلیون ریال را نشان می‌دهد. با این حال، حفظ رتبه ایران در مصرف لوازم آرایشی این هشدار را به مصرف‌کنندگان داده که در صورت امکان، از محصولاتی استفاده کنند که مورد تایید موسسه استاندارد باشد؛ مساله‌ای که با رشد مصرف، قدری به فراموشی سپرده شده و خود را در رشد استفاده از مواد آرایشی خارجی و بعضاً غیراستاندارد نشان می‌دهد.