آسیب‌شناسی بازار مدلینگ زیرزمینی ایران در گفت‌وگو با مصطفی اقلیما
در مدلینگ دخالت نکنید
مصطفی اقلیما جامعه‌شناس و رئیس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران در گفت‌وگو با تجارت فردا به ابعاد مختلف بازار مدلینگ زیرزمینی در ایران پرداخته است. او معتقد است یکی از دلایل اصلی گسترش شبکه‌های غیرمجاز مدلینگ این است که جوانان کشور می‌خواهند خودی از خود به گروه سنی‌شان نشان دهند و با توجه به وضعیت اشتغال در کشور و درآمدهای پایین ترجیح می‌دهند راه شهرت را در این بازارها طی کنند تا اینکه بدون کار و حقوقی در جامعه سر کنند.
مروری در شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام، فیس‌بوک و... نشان می‌دهد دختران و پسران بسیاری هستند که واژه مدلینگ را در بیوگرافی‌شان عنوان کرده‌اند. از نگاه برخی گرچه رشد زیرزمینی شبکه‌های مدلینگ در ایران فضای جدیدی از کسب و کار ترسیم کرده اما معضل مدلینگ‌های غیرمجاز این‌روزها امنیت جامعه را به خطر انداخته است. تا جایی که گزارش‌های جدید نشان می‌دهد هشت نفر در پرونده مدل‌های ایرانی لباس در اینستاگرام بازداشت شده‌اند. از این‌رو مصطفی اقلیما جامعه‌شناس و رئیس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران در گفت‌وگو با تجارت فردا به ابعاد مختلف بازار مدلینگ زیرزمینی در ایران پرداخته است. او معتقد است یکی از دلایل اصلی گسترش شبکه‌های غیرمجاز مدلینگ این است که جوانان کشور می‌خواهند خودی از خود به گروه سنی‌شان نشان دهند و با توجه به وضعیت اشتغال در کشور و درآمدهای پایین ترجیح می‌دهند راه شهرت را در این بازارها طی کنند تا اینکه بدون کار و حقوقی در جامعه سر کنند. او معتقد است زمانی که در دنیای جوانان ایرانی راه یک‌شبه پولدار شدن معنا می‌گیرد و پوشیدن لباس مد روز در خانواده‌ها از نان شب واجب‌تر می‌شود، می‌توان متوجه شد
ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی تغییر کرده و جامعه از این ناحیه در معرض تهدید قرار گرفته است.
اگر بخواهیم از منظر آسیب‌شناسی بازار مدلینگ ایران را مورد بررسی قرار دهیم، متوجه می‌شویم وجود شبکه‌های مدلینگ زیرزمینی در ایران سبب شده فضای کسب و کار در شبکه‌های مجازی با شکل جدیدی روبه‌رو شود. از سویی بررسی‌ها نشان می‌دهد در ایران چند مرکز مدلینگ رسمی و قانونی بیشتر وجود ندارد و خیلی از مدل‌ها یا به صورت زیرزمینی با شبکه‌های مدلینگ همکاری دارند یا با دوربین‌های شخصی‌شان به صورت انفرادی پا به عرصه مد گذاشته‌اند. به نظرتان بازار مدلینگ ایرانی چه مختصاتی دارد و با پدیده مدلینگ زیرزمینی چه باید کرد؟
اجازه دهید دلیل اصلی ظهور پدیده بازار مدلینگ زیرزمینی در ایران را بگویم. اول اینکه جوانان ما در ایران تفریح چندانی ندارند و اگر به خوبی سبک زندگی جامعه امروزی را مورد بررسی قرار دهیم می‌توان متوجه شد تفریح برای خانواده‌های ایرانی اصلاً تعریف نشده است. امروزه تفریح اغلب خانم‌های ایرانی پاساژگردی و خرید لباس شده و برای مردان هم استعمال مواد مخدر امروزه یک نوع تفریح محسوب می‌شود. اگر در خیابان‌ها به داخل خودروهای در حال تردد نگاهی بیندازید، متوجه می‌شوید که اغلب خانم‌های جوان ایرانی
لباس‌هایی می‌پوشند که بیشتر مناسب مهمانی‌های خانوادگی است. در واقع سلیقه مصرفی نسل امروز تغییر پیدا کرده است. دوم اینکه در تمامی کشورها زمانی که در خصوص مدلینگ صحبت می‌شود، هیچ نهادی اجازه ندارد در این حیطه دخالت کند چرا که اصول مدلینگ مطابق با سلیقه و سبک مردم تعریف می‌شود. اگر نسبت به وضعیت بازار مدلینگ ایرانی آن هم از نوع زیرزمینی ایرادی گرفته می‌شود، از سویی عملیات عنکبوتی پلیس پیگیر این ماجرا می‌شود و گفته می‌شود که ما مدلینگ ایرانی را قبول نداریم و نباید جامعه ایرانی به این سمت برود، بهتر است برای ساماندهی این بازار برای جامعه ایرانی هدف و انگیزه‌ای تعریف کرد تا به تنهایی شخصیت اجتماعی خود را بسازد. مد روز خود به تنهایی معلولی از علت‌هاست. عواملی که در مقطع کنونی در جامعه یک فرد وجود دارد و محیط زندگی او را تحت تاثیر قرار داده، باعث می‌شود شخصیت اجتماعی فرد پیرو این عوامل شکل بگیرد. ارزش‌های دیگری مانند موقعیت شغلی، امید به زندگی و هدف مطلوب در آینده برای مردم تعریف شود تا ابعاد اجتماعی شخصیت افراد در این چارچوب شکل بگیرد و به سمت بازار مدلینگ زیرزمینی نروند.
انتظار جامعه ایرانی از بازار مدلینگ کشور چیست؟
الان می‌بینیم از نگاه بیشتر مردم افراد در جامعه از مشخصات و ویژگی‌های ظاهری‌شان قضاوت می‌شوند و اینکه افراد چه نوع خودرویی سوار می‌شوند یا خانه‌شان در کدام نقطه از پایتخت است، مهم‌تر از باقی ارزش‌های فردی تلقی می‌شوند. در حال حاضر برای جامعه ایرانی مهم این است که چه نوع لباسی مد روز است، دیگران چه لباسی می‌پوشند و خودشان باید چه پوششی داشته باشند تا اعتماد به نفس‌شان در میان مردم بالا باشد. جامعه ایرانی از این طریق افراد را قضاوت و نگاه می‌کند. چگونه می‌توان انتظار داشت در جامعه‌ای که اغلب مسائل ارزش مادی و ظاهری دارد و نوع لباس پوشیدن مهم است، بازار مدلینگ به سمت زیرزمینی شدن نرود. هیچ راهی برای صنعت مد کشور غیر از افزایش شبکه‌های مدلینگ زیرزمینی نمانده است. چرا زمانی که ارزش‌های تعریف‌شده در جامعه بر اساس ظاهر افراد تعریف می‌شود، بخش عمده‌ای از جوانان در فضای مجازی به این سمت جلب نشوند؟ در حال حاضر یکی از تفریحات اصلی خانواده‌های ایرانی گشت در فضای مجازی شده است. برخی با هدف چت کردن، گروهی به دنبال مدلینگ شدن و برخی هم با هدف اطلاعات
جدید آموزشی پا به این عرصه گذاشته‌اند و می‌بینیم ویژگی‌های مدلینگ در گروه سنی 20ساله با گروه سنی 30ساله کاملاً تفاوت دارد. اما اگر به عمق ماجرا پی ببریم متوجه می‌شویم یکی از دلایل اصلی گسترش شبکه‌های غیرمجاز مدلینگ این است که جوانان کشور می‌خواهند خودی از خود به گروه سنی‌شان نشان دهند و با توجه به وضعیت اشتغال در کشور و درآمدهای پایین ترجیح می‌دهند راه شهرت را در این بازارها طی کنند تا اینکه بدون کار و دریافت حقوقی در جامعه سر کنند. از سویی به دلیل نداشتن ارزش‌های مطلوب دیگر تلاش می‌کنند تا با ویژگی‌های ظاهری خود در محیط‌های عمومی ظاهر و معرفی شوند. امروزه در شبکه‌های مجازی مانند اینستاگرام مدل‌های جوان هر میزان که دنبال‌کننده بیشتری به سمت خود جلب و لایک کاربران را از آن خود کنند، محبوب‌تر هستند و به شهرت بیشتری رسیده‌اند.
ارزش‌های اجتماعی جوانان نسل امروز نسبت به سال‌های گذشته چه تغییری پیدا کرده و برای اینکه بازار مدلینگ ایران را در فضایی امن بر اساس این ارزش‌ها ساماندهی کرد، چه راهکاری را پیشنهاد می‌کنید؟
اصلاح بازار مدلینگ زیرزمینی ایران مانند این است که در حین فوت پدر خانواده به فرزندان گفته شود گریه نکنید. در حالی که بسیار امر طبیعی است، زمانی که فردی عزیز خود را از دست می‌دهد، واکنش طبیعی خانواده گریه است. اصلاح این بازار در وهله اول زمان‌بر است. دوم اینکه نمی‌توان به مردم اجبار کرد که باید این‌طوری لباس بپوشید. همان‌طور که در اسلام گفته شده نباید در زندگی شخصی مردم ورود پیدا کرد، نمی‌توان چنین برخوردهایی هم در قالب صنعت مد و جامعه مصرفی آن داشت. بهتر است به جای اینکه بازیگران جامعه مد را مدام مورد انتقاد قرار دهیم، برای جوانان کشور در وهله اول اشتغالزایی را بهبود بخشیم و در وهله دوم تفریحات جدید تعریف کنیم. اگر به سبک زندگی ایرانیان طی سه دهه اخیر نگاه کنید، متوجه می‌شوید مدلینگ تا این اندازه برای مردم مهم نبوده است و ارزش‌های اجتماعی جوانان نسل امروز نسبت به سال‌های گذشته تغییر کرده است. به
همین دلیل بهترین راه حل این نابسامانی این است که سعی کنیم بیشتر مد و فضای وابسته به آن را درک کنیم. زیرا ارزش‌های اجتماعی است که شخصیت و وجهه اجتماعی مردم را شکل می‌دهد. زمانی که در دنیای جوانان ایرانی راه یک‌شبه پولدار شدن معنا می‌گیرد و پوشیدن لباس مد روز در خانواده‌ها از نان شب واجب‌تر می‌شود، می‌توان متوجه شد ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی تغییر کرده و جامعه از این ناحیه در معرض تهدید قرار گرفته است. در گذشته اگر شخصی مواد مخدر مصرف می‌کرد، دیگران با این فرد حتی صحبت نمی‌کردند در حالی که می‌بینیم در جامعه امروز ایرانی ارزش اجتماعی تغییر کرده و گاه اگر جوانی به یک مهمانی برود و مواد مخدر مصرف نکند، تنها و منزوی می‌شود. نمی‌توان در چنین جامعه‌ای بر آموزش مقابله با مواد مخدر تاکید کرد و انتظار داشت افراد به این سمت کشیده نشوند. اگر شخصی در جامعه‌ای قرار می‌گیرد که برای همه افراد گروه ارزش اجتماعی معنای یکسانی دارد، نمی‌توان انتظار داشت که این فرد به درک خود از این ارزش همانند گروه پاسخ ندهد. زمانی که ارزش میان یک گروه دارای معنای یکسانی باشد، همه اعضای گروه به انجام این کار تن خواهند داد. اگر این ارزش استعمال
دخانیات باشد، همه به سمت مصرف دخانیات سوق می‌یابند. برای اصلاح بازار مدلینگ بهترین رویکرد این است که در وهله اول به حل مشکلات افراد فعال در این زمینه بپردازیم و موانع کسب و کار مجاز آنها را پیدا کنیم. اگر این رویکرد از سوی مسوولان دنبال شود، دلیلی ندارد دیگر آنها به این سمت ترغیب شوند.
در حال حاضر چه انتقاداتی نسبت به بازار مدلینگ ایران قابل قبول نیست؟
در بازار مد برخی منتقدان به جوانان می‌گویند شخصیت شما با پوشیدن این لباس وجهه نامناسبی پیدا می‌کند در حالی که اینها فقط حرف است و همان افرادی که این حرف‌ها را می‌زنند و بازار مدلینگ زیرزمینی را متهم می‌کنند، خودشان هم مشتری این لباس‌ها هستند و از این لباس‌ها می‌پوشند. چرا که این بازار گسترده بر اساس نیاز مردم شکل گرفته و اگر طراح و دوزنده ایرانی متوجه شود مردم لباسی را نمی‌پوشند و نوع و طرح لباس متناسب با سلیقه جامعه مصرفی کشور نیست، مطمئناً از طراحی و عرضه لباس‌ها منصرف می‌شوند. اما به صراحت قابل مشاهده است که دلیل وجود شبکه‌های گسترده مدلینگ در بازار زیرزمینی نیاز و میزان تقاضای مردم است. در واقع نیاز مردم است که بازار مدلینگ را در فضایی غیرمجاز و شبکه‌های غیرمجازی تشکیل می‌دهد. اگر بخواهیم نیاز مصرفی مردم را تغییر دهیم، در وهله اول باید ببینیم جامعه چگونه به این وضعیت مبتلا شده است. سپس برای اصلاح آن برنامه‌ریزی کرد و مشکلات و موانع را برطرف کرد. زمانی که شخصیت اجتماعی، امید به آینده و مبنای هدف برای زندگی تغییر
می‌کند، افراد جامعه با تنها ارزشی که می‌توانند خود را به دیگران نشان دهند، ظاهر و قیافه است.
برخی معتقدند فراگیر شدن شبکه‌های مجازی در خلال کاسته شدن از مخاطبان صدا و سیما به عنوان رسانه ملی که ناشی از گسترش شبکه‌های ماهواره‌ای است، آسیب‌ها و پیامدهای منفی برای خانواده‌های ایرانی داشته است. آنها بر این باورند که زمان زیادی از برنامه‌های ماهواره‌ای به تبلیغات کالاهای مختلف اختصاص دارد که بیشتر این تبلیغات بر محور کالاهای بهداشتی آرایشی و مد است. شما این موضوع را چطور ارزیابی می‌کنید و فکر می‌کنید رسانه ملی و شبکه‌های ماهواره‌ای چه تاثیری در بازار مدلینگ ایران داشته است؟
زمانی رادیو و تلویزیون بین ایرانیان پرمخاطب بود و مردم هر برنامه‌ای را که پخش می‌شد، نگاه می‌کردند اما الان نیاز جامعه هدف این رسانه‌ها عوض شده و ایرانی‌ها بیشتر دوست دارند آزادانه برنامه‌های ساخت داخل و خارج را تماشا و دنبال کنند. اگر بازار مدلینگ ایرانی در دنیای مجازی چنین وضعیتی دارد، به این معناست که مردم به طرف خواسته‌های خود رفته و می‌روند. ما نمی‌توانیم برای استفاده مردم از فضای مجازی حد و حدود تعیین کنیم زیرا شخصی که در فضای مجازی فعالیت دارد، خواستار آرامش است و اگر در امور این فرد دخالت شود، علاوه بر
احساس ناامنی که دارد احساس آرامش نیز نمی‌کند. اصولاً تمام کاربران شبکه‌های مجازی توجه زیادی به مدلینگ ندارند و برخی هم هستند که فقط در شبکه‌های مجازی به دنبال اطلاعات علمی و آموزشی هستند. عده‌ای برای چت کردن و جست‌وجوی دوست، عده‌ای برای خرید لباس شیک، برخی هم برای دستیابی به اطلاعات خودروهای گران‌قیمت و دیگر کالاها پا به دنیای مجازی می‌گذارند. بنابراین نمی‌توان در دنیای مجازی جای مردم تصمیم گرفت و آنها را محدود کرد. مردم هستند که باید مطابق با خواسته‌هایشان تصمیم بگیرند. اگر فردی لباسی می‌خواهد بپوشد و آن نوع پوشش در جامعه و محیط زندگی، ارزش تلقی نشود طبیعتاً آن لباس را نخواهد پوشید. افراد با توجه به فرهنگ خانواده خود نوع و مدل لباسی را که دوست دارند انتخاب می‌کنند. در واقع بازار مدلینگ ایران نمی‌تواند تاثیرپذیری از شبکه‌های ماهواره‌ای و فضای مجازی داشته باشد.
به نظر می‌رسد مشکلات موجود برای تجاری‌سازی در صنعت مد، فقط بحث مدلینگ و قانونی شدن آن نیست و یکی از مسائلی که در این سال‌ها همواره صنعت مد را تحت تاثیر قرار داده، این بوده که مسوولانی وارد حوزه مد و لباس شده‌اند که خودشان از جنس افرادی نبوده‌اند که هنرمند و فعال عرصه مد باشند.
دقیقاً. لباس‌هایی را که در پاساژهای معروف تهران به فروش می‌رود مگر دوزنده‌های داخل کشور نمی‌دوزند؟ از روسری گرفته تا مانتو و... را طراحان و دوزنده‌های کشور طراحی می‌کنند. همین لباس‌ها را هم می‌گویند مناسب نیست. همه لباس‌ها که از خارج وارد کشور نمی‌شود. فروشنده بر اساس نیاز گروه‌های سنی مختلف جامعه لباس سفارش می‌دهد و تولیدکننده طراحی می‌کند و می‌دوزد. اگر نگاهی به پوشش سال‌های قبل مدارس دختران داشته باشید، متوجه می‌شوید یک روپوش ساده دخترانه را تا الان هزاران مدل به آن داده‌ایم و به اندازه‌ای در کوتاهی، گشادی و بلندی آن تغییر ایجاد کرده‌ایم که حساب و کتاب ندارد. در حالی که مسوولان باید سلیقه نسل جوان امروز را بیشتر درک کنند و در صنعت مد و لباس دخالت نکنند. اگر یاد بگیریم در بازار مدلینگ زیرزمینی ایران دخالت
نکنیم، تمامی مشکلات حل می‌شود. متاسفانه صنعت مد ما رشد لازم را نکرده است و ما لباس‌های خارجی را فقط برای مردم خاص می‌آوریم. لباس‌های مجلسی و شب خانم‌ها از کشورهای دیگر به ایران وارد می‌شود و صنعت پوشاک ما به دلیل وجود همین دخالت‌ها همانند صنعت کفاشی کشور نتوانسته رشد لازم را داشته باشد. برای تهیه روسری خانم‌ها به دلیل اینکه هزینه کارگر در تولیدی‌ها بالاست، تمام سفارش‌ها را به خارج می‌دهیم. در حالی که وظیفه دولت ساماندهی اشتغالزایی، ساخت شخصیت اجتماعی افراد و تقویت امید به زندگی در مردم است. نباید در جامعه ایران اعتبار افراد را با نوع لباس و ماشین سنجید. اگر این نگاه همگانی شود، همه مسائل حل خواهد شد. چرا که هیچ جای دنیا در صنعت مدلینگ دخالت نمی‌شود و با محدودیت‌ها فضای آن را به سمت زیرزمینی شدن نمی‌برند.
ماجرای بازداشت تعدادی از مدل‌های ایرانی که در بازار مدلینگ زیرزمینی فعالیت داشته‌اند، مدتی است خبر داغ رسانه‌ها شده است. چنین برخوردهای پلیسی با شبکه بزرگ مدلینگ‌های زیرزمینی چه پیامدهای اجتماعی دارد؟
نمی‌توان با زور و اجبار با جامعه مدلینگ برخورد و در این بازار دخالت کرد. دخالت و برخوردهای پلیسی با مدلینگ مانند این است که از مرد سالخورده‌ای پرسیده شود در 20سالگی‌اش چه لباسی می‌پوشیده؟ توجه داشته باشید جوانان لجباز هستند و ما با این رفتارها انگار در زندگی شخصی جوانان‌مان سرک کشیده‌ایم و به اجبار به آنها می‌گوییم فقط حق داری این لباس را بپوشی. همان‌طور که گاهی اوقات به دختر جوانی گفته می‌شود، چرا این‌طوری لباس پوشیده‌ای و موهایت بیرون است؟ در حالی که باید به این شخص گفته شود این دختر 20 سال سن دارد و باید مطابق با گروه سنی خاص خودش ظاهرش را درست کند. فردی که به دبیرستان می‌رود مسلماً با فردی که به دانشگاه می‌رود، پوشش یکسانی ندارد و این‌روند در گروه‌های سنی متفاوت ادامه دارد. مشکل بزرگ و جدی این است که افرادی که این گروه‌های سنی پایین را مورد مواخذه قرار می‌دهند، افراد را با گروه سنی
خودشان مقایسه می‌کنند و همین باعث می‌شود که وضعیت وخیم‌تر شود. در حالی که خود مردم هستند که حد و حدودشان را تعریف و رعایت می‌کنند.
به نظر شما چرا بازار مدلینگ زیرزمینی در شبکه‌های اینستاگرام رونق گرفته است؟
در تبلیغات رسانه ملی ضعف بزرگی احساس می‌شود. در رادیو و تلویزیون تبلیغات مناسبی نداریم و مردم ناچارند از این شبکه‌ها مشتری پیدا کنند. بسیاری از مسائل در تبلیغات ما ممنوع است و روزنامه‌ها نیز نمی‌توانند هر تبلیغاتی داشته باشند. از سویی هزینه‌ها در تبلیغات بسیار بالاست در عین حال که در فضای مجازی این‌گونه تبلیغات رایگان تمام می‌شود و هر کاربری می‌تواند با قرار دادن چند عکس بازاریابی خود را آغاز کند. اغلب پوشاک ایران بر اساس طرح‌هایی که مردم می‌پسندند، طراحی می‌شوند و مطابق با سلیقه ایرانیان دوخته می‌شود. همان‌طور که اگر کردستان بروید، پوشش متداول در آنجا لباس کردی است و در تهران همه نوع لباس بر تن مردم مشاهده می‌شود. اگر به این قضیه همین‌طوری نگاه شود، بیشتر مسائل حل خواهد شد. از این‌رو متوجه می‌شویم که بازار مدلینگ ایران مشکلی ندارد و فقط متعلق به گروه‌های سنی خاص طراحی شکل گرفته است. اگر با دخالت‌ها موانعی در این حیطه ایجاد نکنیم، صنعت مد و مدلینگ مسیر خود را طی خواهد کرد. یکی دیگر از مشکلات صنعت مد ما قاچاق
است. در این سال‌ها از چین، ترکیه و کشورهای دیگر واردات بسیاری داشتیم. در حالی که در تمام کشورهای اروپایی و عربی اجازه داده نمی‌شود تا این اندازه لباس وارد کشور شود و نظارت بیشتری اعمال می‌شود. اگر از این جوانب صنعت پوشاک، مد و مدلینگ مورد حمایت قرار گیرد، مشکل حادی در این عرصه دیگر وجود نخواهد داشت.
دیدگاه تان را بنویسید