کسری بودجه ۲۳‌ساله خانوارها؟

بانک مرکزی خلاصه نتایج گزارش بودجه خانوار کشور در سال گذشته را منتشر کرد. انتشار این گزارش، با واکنش‌هایی از سوی رسانه‌های کشور همراه بود. به طوری که عمده این رسانه‌ها به ویژه رسانه‌های منتقد دولت، روی یک موضوع یعنی «کسری بودجه خانوارها» دست گذاشته بودند و با مقایسه میزان «هزینه‌ها» و «درآمدها»، از ناسازگاری «دخل و خرج» خانوارها در این سال سخن گفتند. در خصوص این موضوع یعنی «کسری بودجه خانوار» می‌توان چند موضوع را گوشزد کرد.

نخست این که بانک مرکزی در توضیحاتی که همراه گزارش خود منتشر می‌کند، در خصوص این مساله می‌گوید: «در مورد متوسط درآمد ناخالص خانوارهای کشور، امکان «کم‌گویی» از سوی خانوارها وجود دارد.» موضوع دوم این است که از سال 1371 به عنوان نخستین سالی که آمارهای بودجه خانوار آن در دسترس است تاکنون، مطلقاً هیچ سالی نبوده که در آن، آمار اعلام‌شده برای درآمدهای بودجه خانوار از هزینه‌های اعلام‌شده بیشتر باشد. بنابراین در صورتی که آمارهای درآمد خانوار مندرج در این گزارش‌ها را معتبر بدانیم، قاعدتاً باید به این نتیجه برسیم که مجموع کسری بودجه 24‌ساله خانوارهای ایرانی طی این مدت، به حدود 247 درصد رسیده است! یعنی خانوارها هر سال مجبور بوده‌اند به دلیل کمبود درآمدها در مقایسه با مخارج، این «کسری» را به نحوی جبران کنند و به دلیل این که هیچ وقت هم درآمد آنها از مخارج بیشتر نشده، این کسری مدام روی هم انباشت شده و (بدون لحاظ کردن سود این رقم)، در حال حاضر به حدود 247 درصد از کل درآمدهای آنها رسیده است.
امری که به هیچ‌وجه منطقی به نظر نمی‌رسد. حامد قدوسی، مدرس اقتصاد در انستیتو فناوری استیونسن هفته گذشته با اشاره به بازتاب‌های رسانه‌ای انتشار گزارش بودجه خانوار و تاکید بر مساله «کسری بودجه خانوار» در این گزارش‌ها، در صفحه فیس‌بوک خود نوشت: «سال‌های سال است که یک پدیده ساده در گزارش هزینه و درآمد خانواده‌های ایرانی باعث نتیجه‌گیری‌های عجیب و غریبی می‌شود. واقعیت این است که پاسخ‌دهندگان به سوالات مرکز آمار تمایل دارند درآمد خود را کم گزارش کنند (احتمالاً به دلیل ترس از مالیات و امثال آن). در نتیجه در آمار بودجه خانوار تقریباً همیشه «هزینه» خانواده‌های ایرانی از «درآمد» آنها بیشتر است. کسانی که با این آمار آشنایی دارند این پدیده را می‌شناسند و عملاً عدد «هزینه» خانوارها به عنوان معیار (یا پراکسی) درست‌تر و دقیق‌تری برای «درآمد» کارایی دارد.
حال این وسط هر سال چند نفر کشف می‌کنند که دخل و خرج خانواده‌های ایرانی با هم نمی‌خواند و مقاله می‌نویسند که ای ‌داد هزینه‌های مردم از درآمدها بیشتر است. آخرینش صدا و سیماست که همین الان این کشف را با آب و تاب اعلام کرد و گفت امسال وضع مردم خیلی خراب بوده. خیلی از مردم متاسفانه تحت فشار اقتصادی شدید هستند ولی این را نمی‌توان به راحتی از آمار درآمد و هزینه بودجه خانوار استخراج کرد.» در این میان، روزنامه «دنیای اقتصاد» گزارش بودجه خانوار را با تمرکز روی موضوع «مخارج واقعی» خانوارها بررسی کرده و در گزارشی راجع به این قضیه، از توقف روند نزولی مخارج خانوار نوشته بود. در این پرونده، ضمن اشاره به جزییات «مخارج» خانوار مندرج در این گزارش، نگاهی نیز به خصوصیات «سنی» جامعه ایرانی انداخته می‌شود و روند فراگیر شدن تسهیلات و لوازم زندگی در خانه‌های شهری ایران با استناد به این گزارش، مورد بحث قرار می‌گیرد.